Nartowska Różnice indywidualne0015

w zabawie, aktywności ruchowej lub poznawczej itp. W czasie tych swobodnych zabaw nauczyciel może prowadzić obserwację ukierunkowaną i względnie szczegółową, przy czym nie należy ograniczać się do obserwacji jednorazowej, lecz w analogicznej sytuacji prowadzić ją kilkakrotnie. Określenie z góry czasu i liczby obserwacji wydaje się mało przydatne. Obserwator sam powinien zdecydować, czy każda następna obserwacja wnosi nowe elementy, czy też nie.

W pracach badawczych dotyczących rozwoju dziecka opracowano szereg technik obserwacyjnych, którym warto przyjrzeć się bliżej, pomimo że nie wszystkie mogą być przydatne w codziennej pracy nauczyciela w ich czystej formie* Natomiast każda z nich ma walory, które częściowo można wykorzystać.

Techniką pracochłonną, lecz bardzo szczegółową i rzetelną, jest obserwacja fotograficzna (ciągła). Polega ona na nieprzerwanym obserwowaniu dziecka przez określony czas przy jednoczesnym notowaniu wszystkiego, co się zauważa, bez żadnej selekcji i w takiej kolejności, w jakiej zjawiska i fakty występują. Czas obserwacji zależny jest od celu, jaki sobie stawiamy, od sytuacji, którą obieramy jako teren obserwacji; może być prowadzona przez kilka lub kilkanaście minut, a także cały dzień. Spostrzeżenia swoje notujemy opisując potocznym językiem zachowania dziecka, jego dosłowne wypowiedzi (nie tylko ich treść), jego czynności, reakcje mimiczne itp. Nie wprowadzamy własnych interpretacji ani wyjaśnień, 'nie komentujemy w żaden sposób zaóbserwowanych faktów i zdarzeń. Na przykład notujemy: „do Tereski podchodzi Ania, sięga do wózka. Teres-

ka krzywi się, krzyczy, podnosi rękę, bije Anię”... Zdarzenia tego nie należy natomiast opisywać w następującym skrócie: „Tereska bije Anię, która chciała zabrać lalkę z wózka”, gdyż za chwilę mogłoby się okazać, że Ania chciała tylko poprawić kołderkę a nie miała zamiaru zabierać lalki. Opisując zachowanie obserwowanego dziecka nie używamy określeń oceniających w rodzaju:    „niegrzecznie odpowiada”,

lecz piszemy: — „na pytanie odburkuje”... lub '„njówi podniesionym głosem, krzyczy”. Ponadto w opisie powinna być odzwierciedlona sytuacja, w której zachowanie nastąpiło: na przykład nie wystarczy napisać, że Jaś przy rysowaniu w pewnej chwili kładzie się na stole; trzeba podać w jakiej sytuacji wystąpiło to zachowanie— „do Jasia podchodzi Adam, patrzy na rysunek Jasia, który w tym momencie kładzie się na stole”.

Prawidłowo przeprowadzona i zanotowana obserwacja fotograficzna ma tę zaletę, że stwarza możliwość szczegółowego porównania zachowania: dziecka w analogicznych sytuacjach nawet po długim okresie, na przykład w pierwszych dniach pobytu w przedszkolu i po kilku miesiącach. Ponadto jest to forma maksymalnie zobiektywizowana, gdyż wszelkie wnioski na temat zachowania się dziecka lub toku jego działania formułujemy dopiero po kilkakrotnych obserwacjach w formie podsumowania. Również to, że zapisujemy wszystko bez wyboru, bez przywiązywania większej wagi do jednych zachowań, a mniejszej do innych, sprzyja obiektywizmowi obserwacji. Ogólnie można powiedzieć, że jest to sposób postępowania najkorzystniejszy i najczęściej używany nawet wtedy, gdy posługujemy się innymi technikami. Nie-

33

3 — Różnice indywidualne