24403 Untitled 13

ICO WIELOGŁOWY MCWIATAN I GRUPA SPOŁECZNA

kretnego aktu przystąpienia do partii, którego dowodem jest posiadanie legitymacji partyjnej.‘Tale samo całością realną jest związek zawodowy lub cech'rzemieślniczy w przeciwieństwie do kategorii zawodowej, na przykład jdo kategorii ogrodników lub nauczycieli. Członka narodu francuskiego pzy litewskiego identyfikujemy poprzez ich stosunek do zbiorowości narodowej; człowieka, który ma być elementem klasy ludzi o wzrości<j) przekraczającym dwa metry, identyfikujemy za pomocą centymetra, 'chyba że mamy do czynienia z członkiem amerykańskiego związkb ludzi o wzroście przekraczającym dwa metry. i^Zdąnia o zbięrze realnym, \y .przeciwieństwie do zdań o klasie logicznej, mogą posiadać treść nową w stosunku do zdań o elementach zbioru, treść, która nie jest zawarta w koniunkcji zdań o poszczególnych elementach: zdanie opisujące kształt stada szpaków i jego zmiany w czasie lotu nie jest równoważne koniunkcji zdań o poszczególnych szpakach; zdanie, żc każdy głaz Partenonu zawiera wapń albo krzem, jest równoważne koniunkcji zdań o poszczególnych głazach, ale zdania opisujące kształty Partenonu i funkcje społeczne tej budowli w dawnej kulturze greckiej i W nowoczesnej kulturze europejskiej nie są równoważnikami takiej koniunkcji. Toż samo dotyczy zdań o grupach społecznych. Dodajmy, że i ten, kto stwierdza istnienie realnej całości, czy to będzie świątynia grecka, czy załoga okrętu lub kasta hinduska, i nie ma wątpliwości, że d tych całościach można wypowiadać zdania, nie będące ko-niunkcją zejań o ich elementach, nie staje się przez to realistą w sensie średnio wieczny m, a jego oponent nie jest w tym sporze nominalistą typu Roscelina cz;y Ockhama, tylko nie rozumie zagadnienia.

Inaczej ma się sprawa z wnioskowaniem o całości na podstawie sądów o poszczególnych jej elementach;..kształt miasta możną opisać znając dokładne położenie wszystkich jego budowli; rewolucję społeczną można przewidzieć | znając stan umysłów poszczególnych obywateli. Toż samo dotyczy wyjaśnień przyczynowych: można wyjaśnić niepowodzenie akcji podjętej przez partię polityczną niskim poziomem kwalifikacji umysłowych i wyrobienia moralnego jej poszczególnych członków, nie podając w wątpliwość tezy, że partia stanowi całość realną, o której można wypowiadać są^!dy nie będące równoważnikami koniunkcji zdań o poszczególnych jej członkach.

SYSTEMY SPOŁECZNYCH STOSUNKÓW

Po tych Wyjaśnieniach, może zbyt elementarnych, ale mających uzasadnienie w j doświadczeniach z praktyki uniwersyteckiej, wróćmy do pojęcia grupy społecznej jako zbioru osobników powiązanych więzią społeczną. Pojęcie to, jak wiemy, zostało wprowadzone w związku z rozszerzeniem się problematyki socjologicznej na zbiorowości nie będące społeczeństwami w tradycyjnym znaczeniu. Tak pojęta grupa społeczna obejmuje wielorakie typy zbiorowości, poczynając od rodziny lub grona przyjaciół, a kończąc na narodach, sektach religijnych, uświadomionych zespołach członków klasy społecznej; obejmuje zarówno zbiorowości luźne, jak zbiorowości zorganizowane typu partii politycznej, armii, związku zawodowego czy sportowego klubu. Mogłoby się wydawać, że tak szerokie pojęcie realnego zbioru osobników stanowi jedyną alternatywę klasy logicznej, której elementami są jednostki ludzkie (bruneci, schizo-tymicy,'muzycy),.Chwila refleksji wystarcza, aby się zorientować, że tak nie jest: zbiór jednostek ludzkich można traktować jako realną całość ' ze względu na inne kategorie stosunków niż „identyfikacja”, intencjo- ^! naloe współdziałanie i świadomość wspólnych wartości i wspólnych ; postaw względem pewnych przedmiotów, symboli i osób. Uwzględnianie tej właśnie możliwości wyróżnia szersze określenia grupy społecznej, o których wspominałem w związku z definicją Smalla z 1905 roku ¹.

Zbiór jednostek ludzkich może stanowić realną całość już jako pewien układ przestrzenny (kolumna wojska). Pod takim względem zespoły ludzkie były przedmiotem rozważań morfologii społecznej. Prawda, że socjologów, uprawiających morfologię społeczną, czy ekologię, interesuje stosunek przestrzennego układu osobników do społecznego życia grupy, którą określają wedle innych kryteriów. Sam przez się przestrzenny układ osobników ludzkich stanowi realną całość, ale nie całość, która mogłaby być przedmiotem nauk społecznych, jeżeli pomiędzy elementarni tego układu przestrzennego nie wytworzą się stosunki innego rodzaju. W drugiej połowie XIX wieku w Teatrze Wielkim w Warszawie był podobno kasjer, który* starał się tak sprzedawać bilety widzom z parteru, aby łysiny układały się w figury geometryczne, co było widoczne z balkonu lub paradyzu. Zabawa jego polegała na tym właśnie, że zbiór ludzi traktował jak zbiór bezwolnych brył i wyobrażał sobie efekt, jaki miałoby nagłe przekształcenie się właścicieli łysin w grupę społeczną.

Ale jeżeli pominiemy układy przestrzenne, to i wówczas grupa okre-

1

W czterdzieści kilka lat później podobne określenia „grupy społecznej" spotykamy u Kurta Lewina, który posługuje się szerokim pojęciem współzależności osobników (Jtesohnnp Sodal Conflict, Harper, New York 1940), albo u Maclvera, który przez grupę społeczną rozumie „any colection of human beings who ara brought into social relationship willi one another”. (Socicty: An IntTOdndor)/ Analysis, New York 1949, s. 213).