25699 Obraz (764)

30 I. Zakres i kierunki współczesnych badań literackich

ideologicznej¹. Perspektywa zaś historii literatury jako historii sztuki językowej, zarysowana jeszcze przez Yosslera, okazała się sprawą odległej i wątpliwej przyszłości.

Czy to dlatego, że sposoby postępowania historii sztuki nie dadzą się jednak zastosować do naszego materiału, czy też dlatego, że wszystkie próby muszą skończyć się niepowodzeniem, dopóki nie istnieje rzetelna historia języka pisanego i literackiego — marzenie o historii literatury jako historii stylów nie urzeczywistniło się i nie wygląda na to, że rychło da się urzeczywistnić²

— pisał w r. 1952 Karol Vietor, a słowa te do dziś nie straciły swej aktualności.

Ahistoryczny idiografizm kierunku analitycznego znajdował uzupełnienie (częściowo polemiczne) w kierunkach również ahistorycznych, ale tworzących uogólnienia strukturalne. Tu należy np. niemieckie „literaturoznawstwo morfologiczne” (G. Muller); nawiązując do hiomorfologicznych koncepcji Goethego, rozpatrywało ono typologię form rodzajowych (ze szczególnym uwzględnieniem sposobu przedstawienia czasu w utworze literackim). W Stanach Zjednoczonych tzw. Chicagowska sżkoła „neoarystotelików” (K. S. Crane, E. Olson), ostro polemizując z krytyką komtekstualną, na plan pierwszy wysunęła zdarzeniowość (jplot) dzieł literackich, ujmowanych jako zróżnicowane gatunkowo struktury, naśladujące działania ludzkie „dla samego piękna sztuki naśladowczej”; zadaniem poetyki staje się tu przede wszystkim analiza „konieczności i możliwości właściwych poszczególnym gatunkom literackim” ³.

Rozpatrując przede wszystkim wartości swoiście literackie, najczęściej wartości konstrukcyjne, kierunek analityczny — w przeciwieństwie do formałistów rosyjskich — nie cofał się jednak przed problematyką filozoficzno-moralną. Aparatura- pojęciowa (krytyków amerykańskich jest w tym zakresie albo

i.mjnie eklektyczna, albo indywidualna i amatorska; krytyka tu według słów Welleka —

!

r 1111 y ka się każdorazowo w izolowanym, odrębnym świecie pojęć, uczuć

i    wyrazów, zawsze szukając jakiejś ogólnej, z literatury wyrastającej iilo/.oTii życiowej; nieufna wobec metod tradycyjnych, zdaje się w końcu

ii    a indywidualne pomysły i kombinacje⁴.

(kacom niemieckim natomiast patronował na ogół egzystencja I izm. W latach III Rzeszy frazeologia heideggerowska służyła _a najczęściej tylko za punkt wyjścia, gdy w literaturze doszukiwano się przezwyciężenia jednostkowej rozpaczy — dzięki .. ktwczej 'Sile obrazów archetypowych, które wyłaniają się t .Ina duszy zakorzenionej w narodzie”, czy też wprost za spra-■■ i „kierującej i porządkującej siły wspólnoty, wcielonej w na-n» I i państwo”⁵. Inną, powojenną już recepcję egzystencjaliz-iini w literaturoznawstwie niemieckim charakteryzuje plastycz-nił*, krytyczna zresztą, wypowiedź F. Martiniego:

Pytanie o egzystencję sprowadza się do pozbawionego przesłanek,

*i micentrowanego w sobie samym doświadczenia samotnie pojedyncze-i * i człowieka, co przeżywa swą bezbronność wobec przemocy bytu i musi i<: wobec niej ostać lub usprawiedliwić. Widzi się go jako istotę samot-’> i, żyjącą w bezpośredniości i bezwarunkowości swej egzystencji, a po-¹ ńlę jego traktuje się jako odpowiedź na doświadczenie egzystencjalne.

•    :t on wyzuty z bezpieczeństwa, a czas historyczny warunkuje i od-•i Maluje wprawdzie na sposoby przejawiania się, lecz nie na substancję i wewnętrzną konieczność jego jaźni i dzieła. W swej odmianie skrajnej-perspektywa ta prowadzi do negacji istnienia przestrzeni historycznej,

■i jest fałszywe, jeśli wziąć pod uwagę, że do existentialiów należy ¹ tkże istnienie w historii'^{6 7 8}.

„Sztuka interpretacji” i krytyka kontekstualna rozwijały w kierunkach sobie przeciwnych: pierwsza początkowo bliż-

1

   Por. K. O. Conrady, Deutsche Literaturwissenschaft und Drittes Reich. W: Cermanistik — eine deutsche Wissenschaft, Frankfurt/M 1967 (przekład polski: PL 1974 z. 1).

2

   K. Vietor, Geist und Form, Bern 1952 s. 7.

3

   Por. I. Sławińska, Problem gatunków literackich w kręgu krytyków 10 Chicago, ZRL 1963 z. 1: A. Brodzka, Granice pewnej metody. ..Kultura i Społeczeństwo” 1969 nr 1.

4

   R. Wellek, Literaturkritik und Literaturuńssenschaft. W: Lexikon r Weltliteratur im 20. Jahrhundert, t. II Freiburg—Basel—Wien 1961

•    236.

5

   Cytaty z prac H. Pongsa, Das Bild in der Dichtung, t. II Marburg

6

¹ " tO s. 452, i H. Oppla, Die Literaturuńssenschaft der Gegenwart, Stutt-

7

mrt 1939 s. 195.

8

F. Martini, Personlichkeitsstil und Zeitstil, „Studium Generale’-'

'" ''i z. 1 s: 31—32. — Wpływ Heideggera na niemieckie literaturoznaw-'■i*.vo (Staiger. Bense, Spoerri, Pfeiffer) — analizuje L. L. Duroche, o. c..

•    115—204.