81040 Obraz (771)

16 I. zakres i kierunki współczesnych badań literackich

ce W. Żyrmuosfciego o epice ludowej), a w Stanach Zjednoczonych — niekiedy także problemy teorii literatury ¹².

Teoretyczna wiedza o literaturze (tj. zespół twierdzeń ogólnych o istocie, odmianach i prawidłowościach literatury, przy różnym traktowaniu tej ogólności) do wieku XIX miała przede wszystkim charakter normatywny i dydaktyczny, a w okresie pozytywizmu — przygotowawczy i pomocniczy w stosunku do historii literatury. Teoretyczna wiedza o literaturze występowała pod nazwami: poetyka (od tytułu traktatu Arystotelesa Perl poietikes i nazwy De arte poetica, nadanej przez Kwinty-liana Listowi do Pizonów Horacego, a tłumaczonej jako „sztuka rymo twórcza”, „prawidła poezji”, „nauka poezji” ^{1 2} „t< aria poezji”) i retoryka (od tytułu traktatu Arystotelesa Trdine retorike, „sztuka wymowy”, przy czym pamiętać należy, że do „wymowy” zaliczano często nie tylko „krasomów-:;two”, ale całość prozy literackiej i naukowo-humanistycznej).

Ukształtowanie się XIX-wiecznego pojęcia literatury pięknej, zawierającego również prozę epicką i dramatyczną, i zmierzch wymowy — spowodowały z jednej strony rozszerzenie terminu „poetyka” na całość teoretycznej wiedzy o dzieli¹ literackim i jego strukturalnych odmianach, z drugiej — pojawienie się nazw nowych. Niemiecka Dichtungswissenschaft rozumiana była przeważnie (np. P. Kluckhohn) jako synonim poetyki. Teoria literatury natomiast, w tymże znaczeniu używana przez rosyjską szkołę formalną (podręcznik B. Tomaszewskiego zawierał w tytule obie nazwy), niekiedy (zwłaszcza dla badaczy marksistowskich) ma zakres szerszy, bo obejmuje również zagadnienia takie, jak „istota literatury jako jednej z form odzwierciedlenia i poznania życia, rola i znaczenie utworów literackich w rozwoju społeczeństwa, prawa rządzące rozwojem literatury pięknej”³. W nowym piśmiennictwie radzieckim nazwę „teoria literatury” często zastępuje w opracowaniach podręcznikowych wimedienije w litieraturowiedie-nije — „wstęp do literaturoznawstwa”.

W obrębie poetyki z kolei wyodrębniły się:

1.    stylistyka literacka — o zadaniach różnie określanych, w zależności od rozumienia zadań stylistyki lingwistycznej i treści pojęcia, „styl językowy utworu literackiego”; tu wystarczy ją najogólniej określić jako wiedzę teoretyczną o językowym ukształtowaniu utworów literackich;

2.    nauka o wierszu czyli wersologia, przy chwiejnym znaczeniu węższych terminów „rytmika”, „metryka” i braku ustalonego terminu nadrzędnego dla nauki o formie brzmieniowej utworów literackich, nazywanej niekiedy „eufonologią” (K. W. Za Wodziński);

3.    genologia, czyli nauka o rodzajach i gatunkach literacki (ii (nazwa zaproponowana przez van Tieghema).

Na pograniczu historycznej i teoretycznej nauki o literatu-

1

¹² O problemach literatury porównawczej — por. P. van Tieghem, La litterature comparće [1931], Paris 1951; M. F. Guyard, La litterature comparee [1951], Paris 1958; wypowiedzi w „Revue de Litterature Com-paree” 1953; Ch. Laird, Comparatiue Literaturę. W: Contemporary Lite-rary Scholarship, ed. L. Leary, New York 1958; M. Brahmer, Niektóre perspektywy porównawczych studiów literackich w Polsce, PH 1961 nr 5; referaty w zbiorach: Comparative Literaturę. Proceedings of the Second Congress of the International Comparatiue Literaturę Association [1958], ed. W. P. Friederich, t. I Chapel Hill 1959; Wzaimoswjazi i wzaimodiej-stwije nacjonalnych litieratur. Matierialy diskusji 11—15 janwarja 1960 g., Moskwa 1961; Acta Litteraria, t. V: Conference de litterature comparee, Budapest 26—29 octobre 1962, Budapest 1962; Comparatiue Literaturę, Method and Perspectiue, ed. N. P. Stallknecht, H. Frenz, Carbondale 1961; R. Etiemble, Comparaison n’est pas raison, Paris 1963 (przekład polski: WTB, t. II); H. Dziechcińska, O metodologicznych problemach współczesnej komparatystyki, „Ruch Literacki” 1965 nr 1; A. Pichois, A. M. Rousseau, La litterature comparee, Paris 1967; J. Brandt Corstius, Introduction to the Comparatiue Siudy of Literaturę, New York 1968; S. Jeune, Litterature generale et litterature comparee, Paris 1968; U. Weisstein, Einfiihrung in die V ergleichende Literatur wis sen-schaft, Stuttgart 1968; Proceedings of the IV^th Congress of the International Comparatiue Literaturę Association (Fryburg 1964), The Hague 1968 (referaty o pojęciu literatury narodowej, wpływach, zależnościach i zbieżnościach literackich); Aktuelle Probleme der vergleichenden Liter aturforschung, hgb. G. Ziegengeist, Berlin 1968; PL 1968 z. 3 (m. in. przekłady prac R. Welleka i W. Żyrmunskiego); H. Markiewicz, Zarys i podział literaturoznawstwa porównawczego [1969] w: Nowe przekroje

2

zbliżenia, Warszawa 1974; Comparatine Literaturę: Matter and Method, ed. A. O. Aldridge, Urbana 1969; H. M. Błock, Nouuelles tendances en litterature comparee, Paris 1970; D. Durisin, Vergleichende Literatur-forschung, Bratislava 1972; Komparatistik. Aufgaben und Methoden, hgb. H. Rudiger, Stuttgart 1973; Vergleichende Literaturwissenschaft, hgb. H. N. Ftigen, Dusseldorf—Wien 1973; Srawnitielnoje izuczenije slawjanskich litieratur, red. M. P. Aleksiejew [i inni], Moskwa 1973; D. Durisin; Teoria literdrnej komparatistiky, Bratislava 1975; Z. Libera, Problemy współczesnej komparatystyki. W:    Literatura staropolska

w kontekście europejskim, Wrocław 1977; A: Dima, Principy srawni-tielnogo litieraturowiedienija, Moskwa 1977.

3

L. Timofiejew, N. Wiengrow, Kratkij słowar’ litieraturowiedcze-akich tierminow, Moskwa 1963 s. 159.

• (idwne problemy...