11376 Obraz (757)

40 I. Zakres i kierunki współczesnych badań literackich

tak je usystematyzować w rosnącym porządku uniwersalności problematyki:

1.    Badanie dzieła literackiego jako przedmiotu artystycznego. Jedna z jego odmian ogranicza się do płaszczyzny językowej, oparła się więc przede wszystkim na założeniach lingwistyki strukturalnej, z czasem także — teorii komunikacji i semiotyki (M. R. Mayenowa). Odmiana druga jest bardziej tradycyjna, trochę wrażeniowa, ale wszechstronniejsza, silniej zainteresowana rzeczywistością przedstawioną w utworze literackim i bardziej angażująca się w jego wartościowanie.

2.    Badania uogólniające nad strukturą, ewolucją i społecznym zakorzenieniem kolejnych poetyk historycznych i poszczególnych form artystycznych (K. Budzyk, J. Sławiński) ⁶⁵.

3.    Kontynuacja badań nad literaturą jako nosicielką treści ideologicznych — właściwie pogranicze historii literatury i historii ideologii.

4.    Strukturalizm genetyczny — połączenie uhistorycznione-go opisu struktury -dzieła literackiego (a także struktur obszerniejszych — twórczości pisarza, prądu literackiego) z jego genetycznym wyjaśnieniem, odwołującym się przede wszystkim do „sfery pośredniczącej” między literaturą a życiem, tj. sfery ideologii i psychologii społecznej, w praktyce — z szerokim uwzględnieniem kontekstu literackiego i biograficznego (M. Janion) ⁴⁵⁸.

5.    Program poetyki pragmatycznej, która ma badać dzieła literackie sse względu na ich własności funkcjonalne („instru-mentalno-użytkowe”) w związkach z twórcami i odbiorcami, jako ogniwa praktyki kulturalnej i ideologicznej (E. Czapleje-wicz, E. Kasperski)⁶⁷.

⁶⁵ K. Budzyk, O przedmiocie badań historycznoliterackich. W: ZNP, s. 135. Ten -kierunek badań miał w intencji autora przezwyciężyć dotychczasową treściowo-ideologiczną jednostronność badań marksistowskich, prowadząc do odpowiedzi: „jaka jest funkcja stosunków treści i formy w realizowaniu konkretnie poza literaturą podejmowanych zadali społecznych” (s. 131). Budzyk podkreślił również mocno synkretyzm zjawisk literackich, historyczną zmienność funkcji literatury, a w rezultacie — niezbędność wielopłaszczyznowych badań literackich.

⁰⁸ M. Janion, Tradycje i perspektywy metodologicznych badań genetycznych w historii literatury. W: ZNP, s. 246.

⁶⁷ Problemy poetyki pragmatycznej, pod red. E. Czaplejewieza, Warszawa 1977.

6. Program integracji poetyki lingwistycznej z analizą se-t u'.otyczną, z historią literatury i włączenia ich w marksistow-f.1;ą antropologię kulturalną; fragmentem, tak pojętej nauki o li-: raturze mają być także badania kultury literackiej, tj. prawidłowości społecznej komunikacji literatury (S. Żółkiewski)⁰⁸.

Polska wiedza o literaturze dokonała więc w ostatnim dwudziestoleciu wielkiego skoku naprzód, zbliżającego ją pod w/.ględem teoretycznym i metodologicznym do poziomu światowego — przy wielkich opóźnieniach i zaniedbaniach w zakresie

•    pracowań podręcznikowych i encyklopedycznych. Polskich badaczy literatury cechuje na ogół duża ambicja nowatorska i inwencja teoretyczna — ale zarazem niedostateczny krytycyzm wobec nowości naukowych oferowanych przez inne dyscypliny,

•    i.lonność do formułowania propozycji tylko szkicowych, do dowolności interpretacyjnych i nie zawsze uzasadnionej herme-I . zności wykładu. Rezultaty prac poszczególnych, same w solu • cenne, formułowane są w tak różnych językach, że są do sie-luo nieprzystawalne, nie sumują się w większe całości. Stąd oi. in. opóźnienie nowej syntezy naukowej historii literatury pol-d; ioj, której pierwsze tomy (Cz. Hernas, M. Klimowicz, Ii. Marki, wicz, J. Ziomek) zaczęły się ukazywać dopiero od r. 1972.

Obecność i widoczność inspiracji marksistowskiej nie jest i dnakowa w pracach reprezentujących wyróżnione tu tenden-

•    i^{1 2}' metodologiczne. Zwiększa się oczywiście w tych pozycjach, Móre mają charakter syntetyczny, wartościujący lub przed-

•    i .iwiają stosunki między literaturą a życiem społecznym. Wolier takiej problematyki — zasadnicze dyrektywy marksizmu, .i więc całościowe ujmowanie rzeczywistości historycznej, dia-

. ktyczny charakter jej przemian, klasowe zróżnicowanie kulimy, uznanie doniosłości nomotetycznych zadań nauk huma-i i\tycznych, zespolenie histcryzmu i zrozumienia aktualnych i lań ideowych, poczucie współuczestnictwa w kształtowaniu ł ■.dtury socjalistycznej — stały się trwałymi i kierowniczymi i ' -diukami świadomości polskich badaczy literatury.

1

** ,S. Żółkiewski, O integracji badań literackich w: Przepowiednie i wspomnienia, Warszawa 1963; tenże: Badanie kultury literackiej . tnnkcji społecznych literatury. W: Problemy socjologii literatury, pod.

2

.1. i-Sawińskiego, Wrocław 1971.