Obraz (760)

40 1. zakres i kierunki współczesnych badań literackich

W Związku Radzieckim natomiast nastąpiło około r. 1930 wyraźne przesunięcie problematyki badawczej. W centrum jej znalazły się wartości poznawcze literatury; sprawą zasadniczą Stała się nie wymowa ideologiczna dzieła, lecz poznawcze odbicie w nim rzeczywistości społecznej, traktowane często jako zwycięstwo realizmu nad ideologią (G. Lukacs). „Ekwiwalent socjologiczny” wypierała kategoria ludowości bądź wyznaczniki polityczne. Pod wieloma względami badania literackie posunęły się naprzód, stały się bardziej wszechstronne, szczegółowe, erudyeyjne. Zaciążyły jednak nad nimi ujemnie zarówno dogmatyczny styl myślenia, jak i naciski polityczne, szczególnie szkodliwe w latach powojennego stalinizmu. Proces usuwania tych zniekształceń, w pewnej mierze zapoczątkowany już dyskusją o językoznawstwie w r. 1950, mógł się jednak rozszerzyć i pogłębić dopiero po r. 1953, zwłaszcza za.ś po XX Zjeździe KPZR (1956). Zwraca uwagę przede wszystkim wszechstronna rewizja założeń teoretycznych, traktowanych dotąd w sposób dogmatyczny, a często uproszczonych i błędnych (jak np. uniwersalna koncepcja realizmu i tzw. zwulgaryzowany demokratyzm), szybki rozwój 'badań językowo-Stylistycznych (tu ogromną rolę odegrał W. Winogradów), odrodzenie dziedzin od wielu lat zaniedbanych, jak literaturoznawstwo porównawcze i teoria 'literatury w ujęciu historycznym, próby zbudowania naukowej psychologii twórczości artystycznej (B. Mejłach), zastosowania metod matematycznych w badaniach literackich oraz strukturalno-semiotycznej analizy utworu literackiego ⁵⁷. Natomiast — według opinii radzieckiego środowiska naukowego — nadal niezadowalający jest stan metodologii nauki o literaturze.

⁵⁷ Por. Radziecka poetyka strukturalna (wybór przekładów), P.L 1969 z. 1; Semiotyka kultury, wyd. E. Janus i M. R. Mayenowa, przedmowa S. Żółkiewskiego, Warszawa 1975. — Nadto: W. W. Iwanow, O zasto-sowaniu metod ścisłych w literaturoznawstwie, PL 1968 z. 2; B. Jego-row, Analiza strukturalna tekstu literackiego, „Nurt” 1971 nr 11; przeglądy informacyjne J. Faryny w „Slavia Orientalis” (1967 nr 3), „Kulturze i Społeczeństwie” (1967 nr 4; 1968 nr 2), „Pamiętniku Literackim" 1971 z. 4 i „Tekstach” 1972 nr 1 oraz H. Markiewicza Literatura w ujęciu semiotycznym w: Nowe przekroje i zbliżenia, Warszawa 1974; N. Krausova Semiologia/semiotUia w marxistickej teorii literatury, „Slovenska Literatura” 1975 z. 2.

4

Powyższą charakterystykę głównych tendencji literaturo--znawstwa XX wieku można rozszerzyć i na teren polski, gdzie '/.msztą tradycje pozytywistyczne, zarówno historyczno-filozo-i u-zne, jak óbywatelsko-dydaktyczne, były silne i długotrwale ^f,K. Już jednak w roku 1914 Kazimierz Wóycicki postulował — obok historii literatury zewnętrznej — „wewnętrzną, czyli estetyczną historię literatury, która bada kształtowanie poetyckie i jego stopniowe lub gwałtowne przemiany, jego ewolucję, jest historią -kształtowania poetyckiego, to znaczy wartościowego estetycznie, jest więc historią Stylu w poezji”, .i także rozbudowę teorii literatury (przede wszystkim poetyki

⁶⁸ O rozwoju nowszej wiedzy o literaturze w Polsce — zob. T. Grabowski, Krytyka literacka w Polsce w epoce realizmu i modernizmu (1864—1933), Poznań 1933; O sytuacji w historii literatury polskiej, Warszawa 1951; S. Żółkiewski, Stare i nowe literaturoznawstwo, Wrocław 1950; tenże, Badania nad literaturą polską, Warszawa 1951; tenże i J. Stradecki, Rozwój badań literackich w Polsce w latach 1944—1954, War-r zawa 1955; K. Budzyk, Główne problemy metodologiczne w badaniach literackich, PH 1958 nr 3; K. Wyka, Badania historycznoliterackie w lalach 1950—1958. W: ZNP; K. Górski, Przegląd stanowisk metodologicznych w polskiej historii literatury do 1939 roku, tamże; A. Okopień i J. Sławiński, O Franciszku Siedleckim i polskim „formalizmie”, „Twórczość” 1960 nr 10; H. Markiewicz, Wczoraj i dziś nauki o literaturze polskiej, „Ruch Literacki” 1964 nr 2; S. Żółkiewski, Aktualna sytuacja nauki o literaturze polskiej, „Sprawozdania z Prac Naukowych Wydziału I PAN” 1964 z. 1; J. Bujnowski, Szkic literacki i krytyka artystyczna. W: Literatura polska na obczyźnie, t. I Londyn 1964; M. Janion, Rozwój marksistowskiej koncepcji romantyzmu w Polsce. W: Z problemów literatury polskiej XX wieku, Warszawa 1965 t. III s. 366— 398; K. Hartmann, Aktuelle Probleme der polnischen Literaturforschung. W: Probleme der Wissenschaft im heutigen Polen, hgb. R. Breyer, Mar-burg/Lahn 1968; E. Bojtar, L’Ecole „integraliste” polonaise, „Acta Litte-raria” (Budapest) XII (1970); E. Czaplejewicz, Strukturalizem v poljki literami teoriji, „Slavistić-na Revija” (Lubiana) 1971 nr 1; M. Brahmer, Neofilologia polska w 25-leciu Polski Ludowej, „Nauka Polska” 1971 nr C; J. Trzynadlowski, Teoria literatury w Polsce w latach 1945—1970, „Praco Literackie” XIV (1972); J. Hvisć, Die Entwicklungstendenzen der polnischen Genologie, ZRL 1973 nr 1, 1974 nr 2; B. Zakrzewski, Stan badań i perspektywy rozwoju literaturoznawstwa w Polsce, „Prace Literackie” XVI (1974); Teoria badań literackich w Polsce. Wypisy, t I—II, opr. H. Markiewicz, Kraków 1960; Problemy teorii literatury [Seria I] wyd. H. Markiewicz, Wrocław 1967, Seria II, Wrocław 1976. — Por. też S. Morawski, Estetyka polska w dwudziestoleciu, „Studia Filozoficzne” 1964 nr 4; Studia o współczesnej estetyce polskiej, red. S. Krzemień *Ojak. Warszawa 19 n.