56009 Obraz (769)

20 I. Zakres i kierunki współczesnych badań literackich

wisk życiowych przez artystę w toku tworzenia”. Teoretycy pozostający pod wpływem psychologii głębi za przedmiot jej uznają stany świadomości i zjawiska nieświadomości odnoszące się do tworzenia dzieła literackiego¹. Obok psychologii twórczości literackiej należałoby postawić psychologię odbioru czytelniczego;

3. socjologia literatury — nauka o wciąż nieostro zarysowanych konturach; z jednej strony rozpatruje ona dzieła literackie jako swoistą obiektywację doświadczeń i potrzeb społecznych, uwarunkowanych przez stosunki społeczne danego miejsca i czasu, z drugiej — zajmuje się warunkami materialno-technicznymi, procesem produkcji i rozpowszechnienia dzieł literackich, sytuacją zawodową i rolami społecznymi pisarza, instytucjami literackimi i oddziaływaniem instytucji społeczno-politycznych na rozwój literatury, społecznym zróżnicowaniem wyborów czytelniczych i funkcjonowaniem literatury w różnych kręgach jej odbiorców; drugą z wymienionych tu dziedzin nazywa S. Żółkiewski wiedzą o kulturze literackiej²;

4.    nauka o języku literatury pięknej — w koncepcji W. Winogradowa odrębna dyscyplina filologiczna, zarazem historyczna i teoretyczna, w swoich zadaniach i środkach odmienna zarówno od historii języka, jak i historii literatury, a stanowiąca między nimi pomost; ostatnio koncepcja ta została przez autora zmodyfikowana i zwężona do „teorii i historii mowy poetyckiej”, tzn. „maksymalnie i celowo wykorzystującej wszystkie właściwości języka i mowy we wszystkich płaszczyznach strukturalnych w aspekcie estetycznym” ³;

5.    biografika literacka, tj. badanie życiorysu i osobowości pisarza; dawniej bezspornie uważana za integralną część historii literatury, dziś często usuwana poza jej obręb lub podporządkowana badaniom genezy dzieł literackich ⁴.

2

Wobec tak rozległych zadań — jakże ustosunkowały się najbardziej rozpowszechnione i wpływowe kierunki metodologiczne wiedzy o literaturze XX wieku? ⁵ Większość z nich nie ma

1

   Por. R. Miiller-Freienfels, Psychologie der Kunst, t. III: Psychologie der einzelnen Kiinste, Miinchen 1932; W. Rosę, Psychologie und Literaturwissenschaft, „Sinn und Form” 1956 z. 5/6; J. P. Weber, La psychologie de Vart, Paris 1961; L. Edel, Literaturę and Psychology. W: Comparatiue Literaturę. Method and Perspective\ N. Kiell, Psycho-analysis, Psychology and Literaturę. A Bihliography, Madison 1963; M. Arnaudow, Psichołogija litieraturnogo tworczeslwa [1965], Moskwa 1970; B. Mejłach, Talant pisatiela i processy tworczestwa, Leningrad 1969; N. Groeben, Literaturpsychologie, Stuttgart 1972.

2

   Por. N. I. Jefimow, Socjołogija litieratury, Smoleńsk 1927; J. St, Bystroń, Literatura jako zjawisko społeczne w: Socjologia literatury. Publiczność literacka, Lwów—Warszawa 1938; R. Escarpit, Sociologie de la litterature, Paris 1958; A. Memmi, Problemes de la sociologie de la litte-rature. W: Traite de sociologie, red. G. Gurvitch, t. II Paris 1962 (przekład polski: WTB, t. III); H. Fiigen, Hauptrichtungen der literarischen Soziologie, Bonn 1965; tenże, Wege der Literatursoziologie (antologia), Neuwied 1968; S. Żółkiewski, Problemy socjologii literatury, PL 1967 z. 3: Sociologie de la creation litteraire (zeszyt specjalny „Revue Internationale des Sciences Sociales” 1967 nr 4). Dalszą obszerną bibliografię podaje H. Duncan, Language and Literaturę in Society, Chicago 1953, i P. Ludz w uzupełnieniu do książki: G. Lukacs, Schriften zur Literatursoziologie, Neuwied 1961 s. 503—531. — Nadto Le litteraire et le social. Elements pour une sociologie de litterature, pod red. R. Escarpita, Paris 1970. Problemy socjologii literatury (wybór przekładów), PL 1970 nr 1; The Sociology oj Art and Literaturę, ed. M. C. Albrecht [i inni], London 1970; S. Morawski, Sztuka a społeczeństwo, „Studia Filozoficzne” 1970 nr 1; J. Strelka, Die gelenkten Musen. Dichtung und Gesellschaft, Wien 1971; Problemy socjologii literatury pod red. J. Sławińskiego, Wrocław 1971; Ch. Rouazis, Litterarite et societe, Paris 1972; Sociology of Literaturę and Drama, ed. E.-T. Burns, Harmondsworth 1973; Lite-rary Criticism and Sociology, ed. J. Strelka, University Park-London 1973; Literatursoziologie, t. I—II, hgb. J. Bark, Stuttgart 1974; Sztuka i spoleczeństtoo, t. I—II, red. A. Kuczyńska, Warszawa 1973—1976; S. Żółkiewski, Pola zainteresowań współczesnej socjologii literatury, „Kultura i Społeczeństwo” 1976 nr 1—2; J. Scharfswerdt, Grundproble-me der Literatursoziologie, Stuttgart 1977; W kręgu socjologii literatury. Antologia tekstów zagranicznych, t. I—II, wyd. A. Mencwel, Warszawa 1977.

3

Por. W. Winogradów, Nauka o jazykie chudożestwiennoj litieratury. W: Issledowanija po slowianskomu litieraturowiedieniju i stilisti-kie, Moskwa 1960; tenże, Stilistika, tieorija poeticześkoj rieczi, poetika, Moskwa 1963 s. 207. — Całą poetykę za kondominium obu dyscyplin uważa widocznie R. Jakobson, skoro stwierdza, że „jest predestynowana do tego, by zajmować czołowe miejsce w literaturoznawstwie”, a zarazem „może być rozpatrywana jako integralna część lingwistyki” (Poetyka w śuńetlc językoznawstwa, PL 1960 z. 2 s. 431). Por. uwagi polemiczne mgardena (Poetik und Sprachwissenschaft. W: Poetics) i Winogradowa (o. c., s. 175—181), który wskazuje na pozalingwistyczne elementy poetyki.

4

²⁶ Por. F. Sengle, Zum Problem der modernen Dichterbiographie, DV 1952; L. Edel, Literary Biography, Toronto 1957. — O problemie styków wiedzy o literaturze z innymi naukami por. Relations of Lite-rary Study, ed. J. Thorpe, New York 1967; Sodrużestwo nauk i tajny iworczestwa, wyd. B. Mejłach, Moskwa 1S68.

5

Zestawienie ważniejszych opracowań wykorzystanych w charakterystyce współczesnej wiedzy o literaturze przeniesiono ze względów technicznych na s. 48—53.