26306 skanuj0137 (15)

Epoka piśmienna — doba nowopolska

270    opisowość.gramatyki-Antoniego Małeckiego długoletniego profe

sora języka i literatury polskiej na uniwersytecie we Lwowie; do pewnego stopnia też Kry tyczna -poro wn a w cza gramatyka języka polskiego (Poznań 1869-1870) księdza Franciszką Ksawerego Malinowskiego, współzałożyciela Poznańskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk (który próbował, choć z nic najlepszym skutkiem, zastosować do opisu gramatycznego polszczyzny nowoczesne metody jeży kozn awstwa po rów n a wczcgo).

Właściwy, organiczny i nieprzerwany już odtąd rozwój naukowego językoznawstwa polskiego rozpoczyna się w latach siedemdziesiątych od Jana Baudouina de Courtenay i Lucjana Mąhnow-_z—skiego^—-

Bąudouin, najwybitniejszy językoznawca polski i jeden z naj-większych w święcie, liczony o niezwykle szerokich horyzontach badawczych, uprawiający teorię języka, fonetykę, dialektologię, porównawcze językoznawstwo indoeuropejskie i słowiańskie, historię języka polskiego, etymologię, interlingwistykę (dział językoznawstwa traktujący o językach sztucznych typu esperanta) itp., profesor uniwersytetów w Kazaniu, Dorpacie, Krakowie (krótko), Petersburgu i (od 1918 roku) Warszawie — na współczesne mu życie naukowe w zakresie językoznawstwa i na jego rozwój w Polsce oddziaływał głównie swoimi publikacjami naukowymi O dreme-polskom jazyke do XIV stoletija (Lipsk 1870), Charakterystyka psychologiczna języka polskiego (Kraków 1915), Zarys historii języka polskiego (Warszawa 1922), a dopiero w okresie warszawskim także w poważniejszym stopniu bezpośrednio. Wprost przeciwnie było z_Maliuowskim, profesorem filologii słowiańskiej i języka polskiego na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie, dialektologiem i historykiem polszczyzny, zasłużonym wydawcą zabytków językowych staro—i-średniopolśkieh: największą jego zasługą było wykształcenie całego zastępu wybitnych uczniów: Jana By stroni a. Stanisława Dobrzyckiego, Edwarda Klicha, Kazimierza Nitscha^-. Romana Zawilińskiego i innych, którzy zapewnili ciągły i trwały rozwój polskiego językoznawstwa.

Mniej więcej współcześnie z Malinowskim działał we Lwowie Antoni Kalina, badacz dziejów polskiej fleksji, w Warszawie Adam 'Antom Kryński, współtwórca Słownika warszawskiego, założyciel do dziś wychodzącego periodyku językoznawstwa polonistycznego

Praco Filologiczne” (1884), doskonały znawca zagadnień pisowni 271 i poprawności językowej, oraz Antoni Krasno wolski, pierwszy badacz\składni.J__ frazeologii języka polskiego, wc Wrocławiu Władysław Nehring, profesor slawistyki na tamtejszym uniwersytecie, doskonały znawca i wzorowy wydawca zabytków średniowiecznych (m.in. Kazań świętokrzyskich i gnieźnieńskich), a w Berlinie Aleksander Brtickner, również profesor slawistyki na tamtejszym uniwersytecie, imponujący nie mającym sobie równego oczytaniem w tekstach staro- i średniopolskich, autor pierwszej syntezy historycznojęzykowcj Dzieje^ język opolskiego (L \vó\v 1906) i znanego nam już Słownika etymologicznego języka polskiego.

Znacznie młodszy od Malinowskiego Jan Rozwadowski,' najwybitniejszy obok Baudouina językoznawca polski, indocuropeista i teoretyk języka, wniósł duży wkład do rozwoju semantyki (nauki o znaczeniu wyrazów) i onomastyki (nauki o nazwach własnych).

W zakresie polonistyki uprawia! głownie gramatykę (a szczególnie fonetykę) historyczna języka polskiego (Historyczna fonetyka, czyli glosownia,' Kraków 1915). Najwybitniejszy z uczniów Malinowskiego, Kazimierz -Nitsch*, natomiast zasłynął przede wszystkim jako właściwy twórca polskiej dialektologii. W wieloletnich, nieraz bardzo uciążliwych wędrówkach przemierzył osobiście niemal cały polski obszar językowy i po serii opracowań gwar poszczególnych regionów zdobył się na pierwszą polską syntezę dialektologiezną — Dialekty języka polskiego (Kraków 1915). Drugim dziełem syntetycznym Nitscha jest Wybór polskich tekstów gwarowych (Lwów 1929), do dziś służący studentom filologii polskiej na zajęciach z dialektologii.

Tej listy — z konieczności bardzo skrótowo scharakteryzowanych — najbardziej zasłużonych językoznawców polskich sprzed roku 1939 dopełniają nazwiska Jana Łosia i Stanisława Szobera.

Łośb docent na uniwersytecie w Petersburgu, a potem profesor języka polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego, zajmował się głównie gramatyką-historyczną i historią języka polskiego. Jego najważniejsze dzieła to Przegląd językowych zabytków staropolskich do r. 1543 (Kraków 1915) i ptepwsza, synteza gramatyki historycznej języka polskiego ^mmjf^kazpblskci (Lwów Warszawa-Kraków 1922-1927). Wielkie zasługi położył także jako organizator i kierownik prac nad gromadzeniem materiałów do JSiomiikcŁslaropo!-