26564 IMG68 (4)

PELASGOS 282

Pejto, Była ionq — Foroneusa i matką Ajgialeu.sa i Apisa, mb

l.fW I 22. J; A fc 385 n.iAIcm.ap. Plu. Dt/kH Rom lVJI8b.2. He> 71 ?49:Scłioi. Ink Pk 1123.

PELASGOS (neAacryóę)- imię kilku herosów cpo-nimów ..mitycznego'* ludu Pelazgów. Tak jak Pelazgo-wie mieli zamieszkiwać niegdyś Peloponez i Tesalię. tak tci istnieli herosi o tym imieniu na Peloponezie i w Tesaiii.

I. W podaniu arkadyjskim istniały dwa różne rodo^ wody Pelasgosa. Jeden czynił z niego syna Niobe i Zeusa (tab. 18). Ze związku z Okeanidą Meliboją lub nimfą Kylłene lub też z Dejanirą miał on syna — Ly-kaona. który z kolei spłodził pięćdziesięciu synów, po większej części eponimów miast arkadyjskich, i jedną córkę. Kalłisto, która poczęła z Zeusem herosa Arkasa, eponima Arkadii. Inne podanie arkadyjskie czyniło Pelasgosa. ojca Lykaona. pierwszym człowiekiem, który zamieszkiwał w Arkadii. Podobno był „urodzony z ziemi". On pierwszy władał tym krajem, nauczył łudzi mieszkania w domach, rozróżniał rośliny użyteczne i rośliny szkodliwe.

2. Drugą genealogię Pelasgosa przekazał Pauzaniasz (tab. 17). Tu Pelasgos jest synem Triopasa i Sosis (lub Sois). bratem lasosa i Agenora. Był potomkiem Niobe i Zeusa w czwartym pokoleniu, a Foroneusa w piątym. Ten Pelasgos jest Argejczykiem czystej krwi, już nie Arkadyjczykiem. Gościł u siebie boginię Demeter. gdy poszukiwała swojej córki. Wybudował na cześć bogini świątynię Demeter Pelasgijskiej. Pelasgos ten miał córkę — Larissę, która nadała swe imię akropoli w Argos.

3. W opowieści tesalskiej pojawia się jeszcze inny Pelasgos, który był nie ojcem, ale synem Larissy i Posejdona (tab. 17). Miał dwu braci, Achajosa i Ftiosa. Wraz z nimi opuścił rodzinny Peloponez i zajął Tesa-lię,która wówczas zwała się Hajmonią. Wygnali dzikich mieszkańców tej ziemi, podzielili kraj na trzy części, a każda z trzech krain tak utworzonych przybrała nazwę od imienia tego. który ją posiadł we władanie. I tak powstały Achaja, Ftiotyda i Pelasgiotis. W pięć pokoleń po tych wydarzeniach potomkowie owych zdobywców zostali z kolei wypędzeni przez Kuretów i Lelegów. Po zmiennych kolejach losu część tych „Pelazgów” wyemigrowała do Italii, mb

1. Apd. BibL III, I;DIS, l;Str. V221;D. H. 111 D4ScfaoL in E Or 1642;Pm.VIII 1,4. 2.Schol.inE.Or.920;Hvg.Fab. 145;Paus.I14.2;

II 16.1; Sir. 370. 3. D. H. 117; Schol. in A. R. I 580.

PELEUS (flek£uę)-król Ftyi w Tesaiii, wsławiony głównie tym, że był ojcem Achillesa. On sam był synem Ajakosa i Endeis, córki Skirona. Peleus miał brata Telamona i przyrodniego brata Fokosa, syna Ajakosa i nereidy Psamate (tab. 30). Niemniej mitografowie już od starożytności zwracali uwagę, że — Telamon nie byl zgodnie uważany za brata Peleusa. ale raczej za jego przyjaciela. W tym przypadku Telamon byłby synem Aktajosa i Głauke.

Telamon i Peleus, zazdrośni o zręczność Fokosa we wszelkiego rodzaju ćwiczeniach fizycznych, postanowili go zabić. Ciągnęli losy, który z nich ma dokonać zabójstwa. Los wyznaczył Telamona, więc on zabił Fokosa, trafiając go dyskiem w głowę. Inne tradycje uważają to zabójstwo za przypadek lub też podają, że głównym winowajcą był w rzeczywistości Peleus. Jak

kolwiek rzecz się miała, Ajakos odkrył to zabójstwo i wygnał obu synów z Eginy. Podczas gdy Telamon zbiegi na Salaminę. Peleus udał się do Ftyi w Tesaiii na dwór) Eurytiona, syna Aktora, który go oczyścił z zabójstwa,) dał mu za żonę swą córkę Antygonę i odstąpił trzecią część swego królestwa. Z Antygoną miał Peleus córkę; Polydorę, którą poślubił Boros, syn Periercsa.

Ale nawet we Ftyi ścigał Peleusa gniew Psamate* matki Fokosa. Wysłała ona wilka, który tępił jego stada; i dopiero na prośbę Tetydy zgodziła się przemienić wilka w kamienny posąg. Peleus uczestniczył wraz z Eurytionem w łowach kalydońskich, ale tam zabił przypadkowo swego teścia. I znowu musiał uchodzić. Schronił się tym razem w lolkos. na dworze Akastosa, syna Peliasa. który go oczyścił. Tam przydarzyła mu się przygoda, która o mało nic kosztowała go życia. Astydamcja, żona Akastosa, zakochała się w nim i zażądała spotkania. Peleus jednak nie uległ jej żaku-; som. Wtedy Astydameja chcąc się zemścić przekazała Antygonie wiadomość, że Peleus ma zamiar poślubić Sterope, córkę Akastosa, co było czystym wymysłem. Zrozpaczona Antygona powiesiła się. Następnie Astydameja oskarżyła Peleusa przed Akastosem, jakoby chciał ją zgwałcić. Nie śmiąc zabić swego gościa, którego oczyścił z zabójstwa, a więc był z nim złączony religijnymi więzami, Akastos zabrał Peleusa na łowy na górę Pelion. W czasie polowania Peleus obcinał tylko języki upolowanych przez siebie zwierząt, podczas gdy inni myśliwi gromadzili ubitą zwierzynę i drwili z Peleusa jakoby niczego nie upolował, a cały: trud polowania spadał na nich. Wtedy Peleus pokazał im ucięte języki i dowiódł w ten sposób swej umiejętności i odwagi. Wieczorem Peleus zmęczony usnął w górach. Podczas jego snu Akastos ukrył jego miecz w gnoju i oddalił się, pozostawiając go samego. Gdy Peleus przebudził się i szukał miecza, został otoczony przez centaurów, którzy byliby go zabili, gdyby jeden z nich, Chejron, „dobry centaur”, nie zwrócił mu wydobytej z ukrycia broni. Inna wersja głosiła, że Hefajstos w krytycznym momencie zesłał mu ów miecz.

Później Peleus zemścił się okrutnie na Akastosie i Astydamei. Z pomocą Jazona i Dioskurów zajął miasto lolkos, zabił Akastosa, poćwiartował ciało Astydamei i kawałki rozrzucił po całym mieście, gdy tam wkroczył.

Następnie Peleus poślubił Tetydę, córkę Nereusa. Początki tego związku były następujące: Zeus i Posejdon rywalizowali o rękę Tetydy, ale Temida (lub też Prometeusz) przepowiedziała, że syn Tetydy będzie z woli Przeznaczenia potężniejszy od swego - ojca. Natychmiast obaj bogowie wycofali się i wtedy postanowiono wydać Tetydę za śmiertelnika, dla którego spełnienie się proroctwa nie może mieć żadnych ujemnych skutków. Nieco odmienne wersje opowiadały, jakoby Prometeusz oznajmił Zeusowi, że jeśli Tetyda urodzi mu syna, to syn ten pozbawi go tronu i stanie się panem nieba.Albo mówiono też, że Tetyda nie chciała połączyć się z Zeusem ze względu na -* Herę, która ją wychowała. Zeus zły na Tetydę, za karę postanowił wydać ją za mąż za śmiertelnika, za jej zgodą lub pod przymusem. Bogowie zadecydowali dać jej na męża Peleusa. Ona się jednak wzbraniała. Jako bogini morska miała dar przybierania różnych postaci. Skorzystała z tej umiejętności i przemieniała się kolejno, by uniknąć uścisków Peleusa, w ogień, wodę, wiatr, drzewo, ptaka, tygrysa. Iwa, węża i ostatecznie w mątwę. Peleus

zgodnie z radami centaura Chcjrona trzymał ją mocno w objęciach i w końcu Tetyda stała się z powrotem boginią i kobietą. Ślub odbył się na górze Pclion. Bogowie byli na nim obecni; muzy śpiewały pieśni weselne na cześć nowo zaślubionych; każdy z uczestników przyniósł dary. Pośród najcenniejszych podarków wymieniano: włócznię z jesionu ofiarowaną przez Chcjrona, dwa nieśmiertelne rumaki, Baliosa i K.samosa, dary Posejdona. Te konie spotykamy później w zaprzęgu Achillesa.

Małżeństwo nie było szczęśliwe. Tetyda wprawdzie dała Peleusowi dzieci, aleje pozabijała, usiłując uczynić je nieśmiertelnymi (-* Achilles). Gdy Peleus chcąc ocalić najmłodszego, Achillesa, wyrwał go jej z rąk, kiedy go zanurzała w ogniu, uciekła i odtąd uparcie wzbraniała się przed powrotem do męża.

Gdy Peleus był już stary, a Achilles przebywał pod Troją, został napadnięty przez synów Akastosa. Archandrosa i Architelesa, właśnie gdy kończyła się wojna trojańska. Wygnany z Ftyi, uciekł na wyspę Kos, gdzie spotkał swego wnuka, Neoptolemosa. Tam został przyjęty przez potomka Abasa, zwanego Molonem, tam też umarł. Inna wersja, przedstawiona w Androma-sze Eurypidesa; każe mu przeżyć Neoptolemosa i występować w obronie Andromachy wobec złych zamiarów Hermiony (-> Molossos). Prawdopodobnie z tej samej tradycji wywodzi się epizod podawany przez Diktysa z Krety, w którym Neoptolemos uwalnia Peleusa uwięzionego przez synów Akastosa i przywraca mu królestwo, zanim sam zostanie zabity przez Ore-stesa w Delfach.

Peleus odgrywał pewną rolę, wprawdzie drugorzędną, w cyk lach opowieści takich jak przygody Argonautów, łowy kalydońskie, wyprawa Heraklesa przeciw Troi (gdzie towarzyszy swemu bratu Telamonowi) i jak wojna Amazonek, która łączy się z poprzednią wyprawą. Jest wymieniany również wśród zawodników podczas igrzysk pogrzebowych na cześć Peliasa. Peleus został wtedy pokonany w zawodach przez — Atalantę. mb

Apd.Bibi. Dl 12,6 n.; 13, 1 n.; // XVIII83 n.;432 n.; Pi. P. 3.167; 8. 140n.; N. 4,88 n.; 5,46 n.; Schol. in A'. 4,80; 5,25; E. IA 701 n.; 1036 n.; Andr. i 128 n.; Schol in Tr. 1128; niezachow. tragedia Nnu. Schol. in Ar. iV« 1063; A. R. 190 n.; Schol in 1224; 528; D. S. IV 27; 72; Pius. II29.9; V 18,5; Hyg. Fab. l4;Ov. Met. VII476 n.; XI235 n.; Tzet. in Lyc. 175,901; Ant. Lib. 38; Catull. 64 passim; Diet VI7 n. Por. R. K. Davis. Peleus and Thctis. Oxford 1924.

PELIAS (IleAiaę) - syn -* Tyro i Posejdona (lub boga-rzeki Enipeusa, którego postać przybrał Posejdon). Jego ojcem „ludzkim” był Kreteus. Pelias miał brata bliźniaka Neleusa i braci przyrodnich Ajsona, ojca -* Jazona, Feresa i Amytaona (tab. 21). Tyro trzymała w tajemnicy urodzenie dwóch synów bliźniaków, których miała z Posejdonem, i zaraz po przyjściu na świat porzuciła dzieci. Właśnie tamtędy kupcy prowadzili stado koni i klacz kopnęła jednego z braci, pozostawiając na jego twarzy siną bliznę (po grecku pelion). Handlarze koni zabrali bliźniaków i tego, który byl zraniony kopytem, nazwali Peliasem, drugiemu dali imię -* Neleus.

Inne wersje tej opowieści podawały, że obu bliźniaków wykarmiła klacz (koń był zwierzęciem poświęconym Posejdonowi). Tą wersją posłużył się Sofokles w zaginionej tragedii Tyro. Podobno obu chłopców zabrał pasterz, a później rozpoznała ich Tyro dzięki drewnianej skrzyni, w której zestali porzuceni. Synowie uwol

nili wówczas Tyro od macochy Sidcro, które bardzo jej dokuczała. Ponieważ Sidcro skryła się u ołtarza Hery,

Pelias ścigał ją aż do świętego miejsca i tam ją zabił, znieważając tym boską godność bogini, którą zresztą i później traktował w sposób bezbożny, co ostatecznie pod koniec długiego życia doprowadziło go do zagłady.

Pelias i -» Neleus wałczyli ze sobą o władzę i Neleus został przez brata wygnany. Udał się wówczas do Pylos w Mesenii. Pelias tymczasem pozostał w Tesaiii, w lolkos, i tam poślubił Anaksibię, córkę Biasa (lub wedle innych Fytomachę, córkę Amfiona). Miał z nią syna Akastosa i cztery córki: Pejsidike, Pelopię, Hippoloe i Alkestis.

Jednego dnia Pelias postanowił złożyć na brzegu rzeki ofiarę Posejdonowi i zwołał do udziału w uroczystości swych poddanych, a między innymi i swego bratanka Jazona. Jazon mieszkał na wsi. Dowiedziawszy się o zarządzeniu króla pośpieszył na uroczystość. Przeprawiając się przez rzekę zgubił jeden sandał i przybył na uroczystość z jedną nogą bosą. Otóż niegdyś król Pelias radził się wyroczni z Delf, a ta mu odpowiedziała, żeby nie ufał człowiekowi, który będzie miał trzewik tylko na jednej nodze. Gdy więc Pelias ujrzał Jazona tak obutego, przypomniał sobie o wyroczni i wziąwszy Jazona na bok zapytał go, co by uczynił, będąc królem, z człowiekiem niejako wyznaczonym pizez zrządzenie losu, by go pozbawić tronu. -* Jazon odpowiedział, że wysłałby go po złote runo (-» Argonauci). Być może, że taką odpowiedź podyktowała mu Hera, która chciała w ten sposób ściągnąć czarodziejkę Medeę do lolkos i umożliwić uśmiercenie Peliasa. Tak czy inaczej Pelias chwycił Jazona za słowo i wysłał go po złote runo.

Pelias sądząc, że ostatecznie pozbył się bratanka i zapewnił sobie władzę, postanowił zabić swego przyrodniego brata Ajsona. Ten prosił go o łaskę wybrania sobie rodzaju śmierci i otruł się, pijąc krew byka. Alkimede, matka Jazona, przeklęła wtedy Peliasa i powiesiła się. Pozostawiła syna w dziecięcym wieku, Promachosa, którego Pelias zabił. 1 właśnie wtedy, po czterech miesiącach, Jazon powrócił i, chociaż pragnął pomścić śmierć rodziców i brata, nie zdradził się z tym i udał się do Koryntu. Tam jednak przemyśliwał wraz z Medeą o sposobie ukarania Peliasa.

Medea przybyła samotnie na dwór w lolkos i oświadczyła córkom Peliasa, że może odmłodzić ojca, który zaczął się starzeć. Aby dowieść swych umiejętności, poćwiartowała starego ba rana, ugotowała go w kotle wrzucając tam cudowne zioła. Po pewnym czasie z kotła wyskoczyło małe jagnię. Córki Peliasa nie wahały się dłużej, pokrajały w kawałki swego ojca i gotowały go, wedle wskazań Medei. Pelias jednak już się nie odrodził. Zdjęte przerażeniem wobec dokonanej zbrodni, dobrowolnie udały się na wygnanie. Schroniły się w Arkadii i w czasach Pauzaniasza pokazywano ich grób niedaleko świątyni Posejdona w Manlinei. Inna wersja podawała, że obie wyszły za mąż i że nie obciążano ich winą, ponieważ były jedynie narzędziem Medei.

Wedle niektórych autorów jedynie -» Alkestis nie chciała uczestniczyć w magicznej operacji dokonanej na Peliasie. Miłość córki do ojca nie pozwoliła jej na to.

Akastos, syn Peliasa, zebrał szczątki ojca i urządził mu uroczysty pogrzeb, w czasie którego odbyły się sławne igrzyska. Hyginus przekazał listę zwycięzców.