28248 skanowanie0101 (3)

(...) wyżej ceniona, aniżeli wszystko, cokolwiek dzięki ulej może być dokonane" [10, s.12-13]. Kant nie widzi innej rzeczy poza dobrą wolą, która mogłaby za| dobrą uchodzić bez ograniczenia, absolutnie.

Dobra wola jest — według Kanta — wyróżnikiem istot rozumnych — dysponują! cych rozumem „praktycznym", tzn. określoną zdolnością do inspirowania aktóua woli. To owa „praktyczna” instancja w nas powołana jest właśnie do wytwarzania dobrej woli: ona sama natomiast musi nas skłonić do rzeczywistego działania, zasl nasze umiejętności (lub ich brak), które są darami natury, nie mogą dyskwalifiko! wać — poprzez niepożądany skutek — moralnej wartości czynu.

Kant krytycznie ustosunkowuje się do rozmaitych tradycyjnych cnót moralnych] sugerując, iż ich wartość może być jedynie instrumentalna wobec dobrej woli; na] przykład, umiarkowanie w afektach, panowanie nad sobą — pod pewnymi względai mi mogą być dobre, ale bez zasad dobrej woli pozwalają osiągnąć cele obojętnej moralnie lub wręcz niemoralne. „Zimna krew złoczyńcy czyni go nie tylko dalekći niebezpieczniejszym, ale także bezpośrednio w naszych oczach jeszcze wstrętniej-l szym” [10, s.12].

Czyn moralny nie wynika ze skłonności

Moralną słuszność wiąże więc Kant z intencjami! z zasadą działania, którą wyraża „chęć spełnienia obol wiązku". Intencja „prawdziwie" moralna skłania nie] tylko do działania zgodnego z obowiązkiem, lecz z czystego szacunku dla obowiąz! ku, wyłącznie z powodu uznania prawa moralnego, identyfikowanego z prawena rozumu. Dzięki temu imperatyw moralny objawia się jako kategoryczny, to znaczy ! nie podporządkowany żadnemu warunkowi, który wynikałby z celu do osiągnięcia,] jak na przykład w etykach szczęścia, ale przez to etyka Kanta staje się niezmiernie] surowa i rygorystyczna.

Paradoks wynikający z owego bezwzględnego, surowego nakazu polega na tym,1 że im bardziej zmagamy się z własnymi skłonnościami, tym wyżej wznosimy się ku! moralności. Czyny na rzecz bliźniego na przykład, wynikające ze skłonności, choćj zgodne z obowiązkiem, nazwie Kant jedynie „legalnymi”. Naprawdę „moralne” sąl jedynie czyny z obowiązku, z poszanowania prawa. Dlatego zarzuca się Kantowi, iż] nie pozostawia on w moralności miejsca dla uczuć.

Imperatyw kategoryczny jest zasadą formalną

Naczelna zasada etyki Kanta, pretendująca do uni-1 wersalności, nazwana imperatywem kategorycznym,! została sformułowana następująco: „postępuj tylko] według takiej maksymy, dzięki której możesz zarazem chcieć, żeby stała się powszechnym prawem" [10, s.50]. Zasada owa ma charakter formalny, nie ingeruje] bowiem w rozwiązywanie konkretnych problemów moralnych. Nakazuje jedynie! w sposób czysto formalny podporządkowanie się prawu. „Maksyma”, czyli subiek-] tywna zasada woli, określa wewnętrznie chęć działania danego człowieka. „Prawo"! zaś, jest zasadą obiektywną, „ważną dla każdej istoty rozumnej (...), według której I podmiot postępować powinien bezwzględnie, jest więc imperatywem" [10, s.50].! Mówiąc inaczej, aby działanie było moralne, trzeba aby można było bez ograniczeń! chcieć zuniwersalizować maksymę (subiektywną); na przykład: nie można w sposób]

ro/uinny zunłwersałizować fałszywej obietnicy — powiada Kant — oznaczałoby to gnlN/.czcnie samej zasady prawdomówności, czy zaufania.

Istotn rozumna winna być nnlom działania, nie tylko środkiem

Analiza obowiązku moralnego prowadzi Kanta do sformułowania uzupełniającej imperatyw kategoryczny, zasady o wyraźnie aksjologicznym charakterze. Wyraża ona szacunek dla istoty ludzkiej, dla jej godności. Podkreśla, iż każda istota rozumna istnieje — przede wszystkim ^ jako cel sam W lobie a nie jako środek, którym można by się posługiwać dla własnych celów. Wspomniany już przykład kłamliwego przyrzeczenia pokazuje, że ten, kto złamał ditne słowo, chce posłużyć się innym człowiekiem jako środkiem. Kant przeto formułuje nakaz: „postępuj tak, byś człowieczeństwa tak w twej osobie, jako też W osobie każdego innego, używał zawsze zarazem jako celu, nigdy tylko jako środku" [10, s.62].

Zasada ta, podobnie jak poprzednie, nie opiera się — zdaniem Kanta "- na prze-llnnkach empirycznych, lecz wynika z czystego rozumu, przeto również spełnia Warunek powszechności.

Istota rozumna jest prawodawcą i prawu podlega

Kant, dopuszczając możliwość traktowania innego człowieka jako środka (zarazem) do własnych celów, przyznaje, iż zakaz takiego traktowania uczyniłby niemożliwym życie społeczne, które opiera się na świadczeniu wzajemnych usług, w ramach których partner bywa środkiem dla realizacji interesów innych ludzi. Zasada poszanowania człowieczeństwa obowiązuje wszystkie istoty rozumne i okre-Aln w sposób uniwersalny charakter ich wzajemnych związków. Kant roztacza wizję Idealnego „państwa celów”, w którym występuje „systematyczne powiązanie istot rozumnych przez wspólne obiektywne prawa” [10, s.69]. Istota rozumna należy do „państwa celów” wówczas, gdy jest w nim „powszechnie prawodawcza” i jednocześnie tym prawom podlega. Dzięki rozumowi człowiek może być jednocześnie źródłem i celem prawa moralnego, jego zasady mają wówczas charakter autonomiczny, podczas gdy w etykach szczęścia rozum ulega uwarunkowaniom wyznaczonym przez zewnętrzne cele.

Obowiązek w etyce Kanta nie pochodzi więc z zewnątrz, lecz jest prawem, które istota rozumna sobie narzuca, będąc w moralnym akcie zarazem powszechnym prawodawcą i temu prawu się podporządkowując.

Istnienie Boga, wolności, nieśmiertelności duszy jest konieczne dla moralności

Przyznając autonomię w tworzeniu praw moralnych każdej istocie rozumnej, Kant tworzy etykę bez kodeksu. Krytyka rozumu praktycznego prowadzi go również do potwierdzenia tez, wobec których bezradna była nauka; chodzi o istnienie Boga, wolności i nieśmiertelności duszy; są to postulaty praktycznego rozumu, warunkujące istnienie moralności. Ideę Boga wytwarza rozum praktyczny, niezależnie od posiadanego doświadczenia, tyczącego moralnej doskonałości. Bóg jest koniecznym gwarantem sprawiedliwości. Rozum praktyczny opowiada się również za istnieniem wolności, będącej podstawowym warunkiem sensu nakazów moralnych. Moralne doskonalenie jest bowiem ściśle związane z po-