29696 skanuj0142 (3)

2‘M DIOMOL00IA I nre/NA

podpadających pod nakazy (zakazy) prawa naturalnego może być dwojaka. Przybiera ona postać prostą, kiedy jest wolna od ewentualnych ograniczeń. ponieważ jest zbudowana z jednego tworzywa dobra lub zła moralnego. Dlatego taki akt zwie się aktem wewnętrznie dobrym (złym) absolutnie, czyli ekskluzywnie. Kiedy indziej wartość aktu występuje w postaci złożonej z podstawowego substratu dobra lub zła moralnego, ale ograniczonego odpowiednią restrykcją. W takim wypadku uchodzi ów akt za strukturę moralną wewnętrznie złą restryktywnie.

Odpowiednio do tego stanu rzeczy układają się normy prawa naturalnego. Jedne z nich wyrażają nakazy (zakazy) w swej treści niczym nieograniczone. wskutek czego wszystkie akty przynależne do danej kategorii będą nakazane lub zakazane (np. czcij Boga. nie blużnij). Zachodzą wszakże i takie normy, z których treści wyłączony jest określony akt mocą ważnej w danej sytuacji restrykcji. A wtedy obok zasadniczej grupy aktów nakazanych (zakazanych) znajdują się akty wyjęte spod lej kwalifikacji, a więc możliwe do uspraw icdliw ienia na tej podstawie, że występująca w nich restrykcja (np. świadome mówienie nieprawdy w sytuacji obrony sekretu przed niesprawiedliwą agresją) stanowi akt nic wchodzący w zakres odnośnej wartości (którą w przytoczonym przypadku jest praw domówność) i z tego powodu nic stanowi naruszenia tej wartości i chroniącej ją normy (w naszym przykładzie „nie kłam").

Z tu koncepcją łączy się wszakże zasadnicza trudność, która w utajonej postaci tkwi u podstaw tradycyjnej uproszczonej interpretacji niezmienności prawa naturalnego jako jej ciche uzasadnienie. Trudność ta polega na tym, że wprowadzenie pojęcia restrykcji, czyli zacieśnienie obowiązywalności niektórym negatywnych norm prawa naturalnego przez wyłączenie z ich zakresu aktów obrony przeciwko agresji, może być poczytane za przekształcenie tych norm w normy, których treść jest tylko w erbalnie niezmienna, w rzeczywistości zaś pod nazwą „restrykcji" dopuszcza wyjątki od ich obow'iązywal-ności. A to oznacza, że pod fikcyjną formą niezmienności głosi się w gruncie rzeczy etyczny relatywizm.

Teoretyczna waga tej trudności zmusza do potraktowania jej z należytą uwagą, odpowiedź zaś skoncentrować należy na wskazaniu istotnej różnicy, jaka w proponowanej koncepcji dzieli pojęcie ..restry kcji" od pojęcia ..wyjątku". Idzie o to, że w etyce pow szechnic przez “wyjątek" rozumie się dopuszczalność postępowania niezgodnego z ogólną treścią normy na podstawie przez działające osoby dokonanego oszacowania, że zaistniały okoliczności przez te osoby uznane za wystarczające do usprawiedliwienia postępowania niezgodnego z ogólnym brzmieniem normy. „Wyjątek" w tej konwencji jest przeto 1° aktem decyzji samych podmiotów działania. 2* określony w swej treści przez układ okoliczności o charakterze sytuacyjnie zmiennym, .V możliw ość stosowania wyjątków /jwaita jest w ogólnej treści normy. Dla tych też ucji sama norma przybiera identyczną postać normy sytuacyjnie uwarunkowanej i zmiennej.

Inaczej ma się sprawa z pojęciem ..restrykcji" Restrykcja I* stanowi zawsze część składową ogólnej treści normy, 2° jej stosowalność jest jednoznacznie zacieśniona wyłącznie do przypadku agresji. 3® wprowadzona została w treść normy aktem stanowiącego daną normę autorytetu, którym odnośnie do prawa naturalnego, jak się o tym w swoim czasie przekonamy, jot sam Bóg. W świetle przytoczonych racji widać, ze obecność restrykcji w tenorze niektórych negatyw nych norm prawa naturalnego nic nadwyrężą niezmiennego charakteru tych norm, natomiast przekształca je w normy o ..złożonej strukturze moralnej".

W zakończeniu raz jeszcze podkreślić należy, że niezbędnym warunkiem wniknięcia w autentyczny sens proponowanej koncepcji i zahc/picczcnia jej przed zarzutem wprowadzenia tylnymi drzwiami elementów relatywizmu ego jest uchwycenie zasadniczej różnicy, zachodzącej między pojęciem „restrykcji" a pojęciem „wyjątku”. Zauważyć ponadto należy, że dodatkowym naświetleniem i uwyraźnieniem zasadności proponowanej innowacji będą rozważania poświęcone konfliktowym sytuacjom zachodzącym w międzyosobowych relacjach życia ludzkiego. Wypełnią one jednak treść kolejnego tomu niniejszego podręcznika pt. Zarys etyki szczegółowej. Cz. I. Etyku osobowa. Można zatem sądzić, że z chw ilą, kiedy się przyjmie zaproponowaną modyfikację w postaci negatywnych norm o ..założonej strukturze moralnej”, zyskuje się klucz do pogłębionego rozumienia niezmienności norm prawa naturalnego, a także bardziej sposobne narzędzie do rozwiązywania dalszych, na tym gruncie powstałych problemów moralnych.

Sprecyzowanie stanow iska w spraw ie powszechności i niezmienności prawa naturalnego

I. Powszechność poszczególnych norm prawa naturalnego

Jeżeli chodzi o powszechność prawa naturalnego, za punkt wyjścia obrać należy omówione na wstępie wyróżnienie dwu zasadniczych grup norm lego prawa.

/.daniem etyki tomistycznej powszechne w pełnym, nieograniczonym tego słowa znaczeniu są tylko tzw. zasady nadrzędne, czyli naczelne imperatywy. Racją przemawiającą na r/cc/. tego twierdzenia jest właściwa tym zasadom bc/pośiednin oczywistość ich treści wynikająca / faktu, że zawarte w nich imperatyw y    i uę dn najogólniejszych i najprostszych