35405 Obraz9

[ Meiryr/mi organizacja może polegać równie/ na wy lun/yMiywaniu akeeniu ilu celów rytmiracyjnych. Organizacja taka może polegać nłl wyznaczeniu dla jedn(l bądź większej liczby sylab akcentowanych stałych miejsc w szeregu-wersie bądź im powtarzaniu takiej samej liczby akcentów zestrojonych w poszczególnych wersach lekstm Może być zatem tak, że ..

''a) w rozmiarach krótkich wersów jeden akcent, ostatni w wersie,- pada na IQ samą sylabę w szeregu: przedostatnią lub (rzadziej) ostatnią;

b)    w dłuższych wersach średniówkowych akcent może mieć dwa stałe miejsca W wersie —H w średniówce i w klauzuli;

c)    akcenty mogą padać na stale dla nich przeznaczone sylaby w szeregu! Odcinek wersu organizowany przez jeden akcent wyrazowy nazywamy w takim wypadku stopj. metryczna. W zależności od relacji przestrzennej sylaby akofl towanej do nieakcentowanej (ych) rozróżniamy następujące stopy:

( t r o c h e j -(- -), który w wersie daje jako rezultat akcent na każdej nieparzystej sylabie;

jamb (- 2)3 który w szeregu daje akcent na każdej parzystej sylabie;|^H

■daje tyl (----) w szeregu daje akcent na co trzeciej sylabie liczą^j od

pierwszej;

amfibrach (- - -) daje w szeregu akcent na co trzeciej sylabie¹ liczjffl od drugiej;

a n a p e s t (r ~ -) daje w szeregu akcent na co trzeciej sylabie licząc od trzeesm;

I peon 3. (- - - -)-<laje w szeregu akcent na co czwartej sylabie licząiBl trzeciej.

warunkach polskiego materiału leksykalnego i w wyniku zasady akceifl paroksytonicznego s z e r e g-Jt r ocheiczny, jambiczny i a m fi brać h i cz njy mogą osiągać układ czysty^ oparty na wyłącznym użyciu danej stopy, natomiajl szeregi anapestyczne i peoniczne są trudne do realizacji w posimi homogenicznej; podobnie daktyl, który w szeregu zwykł dokomponowywać-jeszGar inną stopę, tracąc tym sposobem charakter.

Problematyka szeregu stopowego wymaga jeszcze uzupełnienia ze względd na] to* j^ahi jest stosunek stopy do zestroju akcentowego, rozumianego jako całośtfl leksykalna. Jeśli stopa jest tożsama z wyrazem lub zestrojem akcentowym, mówimy

0    stopie zestrojowej. Szereg takich stóp w wersie tworzy tok dier wany, to znaczy granice stóp pokrywają się z granicami wyrazów:

Po morzach / wędrował / — był kiedyś / Tarysem - : - / r * r / - * - / -^A - -

, Gdy podział na stopy krzyżuje się z podziałem na wyrazy, to znaczy, gdy granice stóp padają wewnątrz wyrazów, mówimy o stopie krzyżowanej

1    tok u c e z u r o w a n_ym:

Bukie / ty. wiej :/skie,jak / wia^do.,/ mo ' (u '

Przypadki takie, jakie tu przedstawiłem, dujit w elekcie dwa różne pod V/|il<,‘dnu wyrazistości rytmy: tok d i e r ezo w a n y jcNl dużo silniejszy od cezu* Mi w u iw e g o . Szereg stóp dierezowanych-zbliża się w realizacji głosowej do skan-Bynnia, podczas gdy cezurowąny tłumLwyrazistaśc regularnego rozkładu akccnlów, (Jeśli podział na stop.vnie obei mule-wszvstkich-s-vlab^wers.u._, to należy rozróżniaj;

a)    anakruzę, czyli rozpoczęcie wersu od jednej, rzadziej dwu sylab, które Jtwostają poza schematem rytmicznym:.

T ak^yszystkii/ złu^enia^fogie RoiĄjęd/.a roztropność nasza,

Odkrywa swe prawdy srogie I serce od snów odstrasza.

(K. Brodziński, Muza wiejska)

* -+i ■ i

b)    k a t ą.l ęk s ę,_ czyli wypadek usunięcia, stłumienia ostatniej sylaby ostał niej itopy w wersie:

• Wtenczas ksiądz przeor porwawszy się z puchu Pierwszy raz w życiu jutrzenkę zobaczył.    .

y- - i^x - - 17 r ~ l ~ ~ ■    e 3 ;■

c) hip er kat aleksę^ czyli dodanie sylaby nieakcentowanej na końcu wersu ponad potrzebę rachunku stopowego:

Bukiety wiejskie, jak wiadomo, Wiązane były wzwyż i stromo.

Anakruza, kataleksa i hi perka taleksa stanowią przejaw ustępstwa rytmu wobec wymogów języka.

Oprócz rytmów językowych — metrów, opartych na jednorpdaęj. Stopie metrycznej, praktyka wersyfikacyjna korzystała również z możliwości mieszania stóp w wersie. Przypadek taki nazywamy lo-g-a-ed cm: _

- - ~.'l - *!■ r~Jl    f_L

2V cjipdaisz pb jpcbicll    błfckjtnyni 'niebie, ..

7&c_ j^^uTki^ij^igę^initc:    aebTe^

Żorza^elę ebrcuc^rożam^ jjasnT-rTyT.y 1 /

Ty chodzisz po nieEic|lja — po pmutnejl ziemi.

(M. Konopnicka, Ty chodfisz)

Poszczególne wersy realizują po dwie sekwencje stóp: amfibrachów i trochejów:

IsBi Mii

rr-żJtd^tk - \-l~ f. -

A * dt -h -