35831 SN grudzien 06
8

jjjama

ANTYDEPRESANT

DOSKONAŁY

Ketamina, znana od 1960 roku, wywołuje znieczulenie bez całkowitej utraty świadomości, któremu może towarzyszyć wrażenie opuszczenia ciała. Z tego powodu jej stosowanie w lecznictwie jest bardzo ograniczone (z wyjątkiem weterynarii). Zdobywa sobie natomiast popularność wśród amatorów niezwykłych doznań, dlatego od 2005 roku objęto ją ustawą o przeciwdziałaniu narkomanii. Mechanizm działania ketaminy polega na hamowaniu receptorów typu NMDA, które są kanałami jonowymi otwierającymi się pod wpływem glutaminianu, najważniejszego pobudzającego neuroprzekażnika w mózgu. Poszukiwanie leków hamujących jego receptory trwa od wielu lat. Niestety, niemal wszystkie dotychczas opracowane wywołują silne efekty psychotomimetyczne, uznano je więc za nieprzydatne. Tymczasem w niektórych przypadkach podanie ketaminy daje nadzwyczajne wyniki. Pionierskie badania nad przeciwdepresyjnymi skutkami tego leku u ludzi, wykonane w Yale University w 2000 roku, zostały niedawno powtórzone i rozszerzone przez badaczy z National Institute of Mental Health w Bethesda w USA. Podali oni pojedynczą dawkę ketaminy 18 pacjentom cierpiącym na ciężką, lekooporną depresję.

Dwunastu wykazało natychmiastową poprawę, która jeszcze po tygodniu była widoczna u co trzeciego. To rewelacyjny wynik, zwłaszcza, że chorym nie pomogło wcześniej żadne inne leczenie. Niełatwo jednak będzie zaakceptować w terapii środek, który u osób zdrowych może wywołać objawy psychozy, a u chorych na schizofrenię nawet pogorszyć stan psychiczny.

tion for Psychodelic Studies, grupy wspierającej tego typu eksperymenty, za datę ich odrodzenia uważa rok 1990. Przedtem przez 20 lat obowiązywało oficjalne moratorium. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków' (FDA) odwułala je, zezwalając na badanie wpływu DMT (dimetylotryptaminy, szybko i krótko działającego silnego halucynogenu), na ludzi. Zdaniem Groba, zdecydowała się na to, gdyż upłynęło dostatecznie dużo czasu od wielkiego zamieszania wywołanego przez skandalizujące, zdaniem niektórych, eksperymenty z przeszłości.

W całym tym zamieszaniu nie bez znaczenia było, że kontrowersyjne badania wykonywano także w renomowanych ośrodkach naukowych. Timothy Leary, profesor Hanard University prowadzący eksperymenty z LSD, zdobył dzięki nim znaczny rozgłos. Nic dziwmego, że niektórzy obawiają się powrotu do błędów przeszłości: w końcu ecstasy stała się popularna po tym, jak niektórzy psychiatrzy z Kalifornii i innych regionów zaczęli ją stosować w celach leczniczych.

Częściowo z tych powodów zdobycie funduszy na podobne eksperymenty jest bardzo trudne nawet dziś. Pierwsze środki pochodziły z kieszeni bogatych przedsiębiorców, m.in. przemysłowców' komputerowych i milionerów, Roberta Jesse’ego oraz zmarłego niedawno Roberta Walla-ce’a. Wprawdzie eksperyment z psylocybi-ną sfinansował amerykański National Institute on Drag Abuse (NIDA - Narodowy Instytut Badania Uzależnień), ale zrobił to w ramach większego projektu z farmakologii porównawczej i nie jest zainteresowany zastosowaniami terapeutycznymi. „Jesteśmy otwarci na badania naukowe wszystkich nadużywanych nielegalnych środków uzależniających - stwierdza David Shur-tleff, dyrektor działu badań neurobiologii behawioralnej w NIDA. - Daleko nam jednak do rozważania leczniczego użycia tych środków. Zbyt mało wiemy o ich zróżnicowanym działaniu na poszczególne osoby”.

Obecność na liście substancji zakazanych wywołuje opór przed leczniczym stosowaniem psylocybiny i jej pochodnych. Zresztą podobnie było w ostatnich latach z medycznym wykorzystaniem marihuany [patrz: Roger A. Nicoll i Bradley E. Alger „Marihuana w naszych mózgach"; Świat Nauki, styczeń 2005]. Lecz naw'et dla osób spoza niewielkiego kręgu badaczy halu-cynogenów różnica jakościowa między tymi dwiema substancjami jest oczywista. „Sporo badań nad marihuaną ma takie same wady jak badania środków psychodelicznych w przeszłości: nie były to eksperymenty dobrze kontrolowane - stwierdza Herbert Kleber, który kieruje Zakładem Badania Uzależnień w University of Columbia. - Trudno oprzeć się wrażeniu, że mnóstwo pieniędzy i wysiłku włożono w próby usankcjonowania »rekreacyjne-go« zażywania narkotyku".

Dlatego badacze halucynogenów najwięcej wysiłku wkładają w kontrolowane badania kliniczne, zwłaszcza dotyczące działania na ludzi. „Zwierzęta laboratoryjne chętnie biorą wszystkie narkotyki stosowane przez człowieka, z wyjątkiem właśnie psylocybiny, LSD i innych psy-chodelików - wyjaśnia Charles Schuster z Wayne State University, poprzedni dyrektor NIDA. - Słabość do nich to ludzki fenomen”. Wystawia to jednak badanych na pewne ryzyko. MDMA wykazywała toksyczny wpływ na zwierzęta laboratoryjne, a psylocybina może wyzwalać epizody schizofrenii i innych chorób psychicznych u osób wrażliwych. „Pomimo wszelkich środków’ ostrożności, jakie przedsięwzięliśmy, co trzeci z naszych badanych miał objawy silnego lęku, a niektórzy - także paranoi - dodaje Griffiths. - Łatwo sobie wyobrazić, jak może się to przerodzić w zachowania niebezpieczne”.

Jednak w’ odpowiednich w^rarankach i pod właściwym nadzorem psychodeli-ki takie jak psylocybina mogą efektywnie łagodzić lęk egzy stencjalny u terminalnie chorych pacjentów, a nawet leczyć uzależnienia, zapewniając takie doświadczenia duchowa, na jakich opierają się na przykład programy Anonimowych Alkoholików. Psylocybina ma także zastosowania zupełnie innego typu. Badacze z McLean Hospital w Belmont w Massachusets odkryli, że hamuje napady klastrowych bólów głowy. W innych niedawno zakończonych badaniach National Institute of Mental Health wykazano, że w przypadkach depresji opornej na wszelkie znane sposoby leczenia szybką i efektywną poprawę daw'ał halucynogennie działający anestetyk ketamina.

Halucynogeny mogą również być pomocne w podstawowych badaniach nad ludzkim mózgiem, zwłaszcza dotyczących sfery duchowej. „O ile wiem, każda klasa substancji psychoaktywnych znalazła w końcu zastosowanie kliniczne, z wyjątkiem halucynogenów - argumentuje David Nichols z Purdue University i założyciel Heffter Institute, sponsorującego badania nad ty mi substancjami. - Użyjmy ich jako narzędzia do badań nad zrozumieniem zachowania i funkcji mózgu".    ■

18 ŚWIAT NAUKI GRUDZIEŃ 2006