37044 img003 (13)

80 Odmiana przez przypadki i liczby

ciu sobie życzy?” (zamiast wujcio). Jest to cecha potocznej mowy Polaków z południa kraju, której nie należy upowszechniać w pisanych odmianach polszczyzny.

— Mianownik liczby mnogiej

Rzeczowniki osobowe zakończone spółgłoską twardą otrzymują w tym przypadku obocznie końcówki -owić i -i Ta druga końcówka przybiera postać fonetyczną -y w rzeczownikach o temacie zakończonym na -c, -dz (junacy, Norwedzy). Zastosowanie końcówki -y do innych rzeczowników osobowych jest albo zupełnie niepoprawne (por.: „prezydenty”, „premiery”), albo bardzo mocno nacechowane — wyraża negatywny stosunek uczuciowy mówiącego do osób, o których mówi (por.: chłopy, majstry, ministry, pany). Końcówkę -y przybierają też rzeczowniki formalnie niemęskooso-bowe, odnoszące się jednak do osób: asy, leniuchy, łachudry, nieroby itd. Formy te także zawsze sygnalizują stosunek mówiącego (dodatni lub ujemny) do tego, o kim mówi.

Charakterystyczną końcówką mianownika liczby mnogiej jest -owie. Nie zawsze, jak się często sądzi, wyraża ona szacunek. Istnieje grupa rzeczowników mająca tę końcówkę jako wyłączną, nienacechowaną. Należą do niej nazwy zakończone przyrostkiem -ek: marszałek — marszałkowie, nurek — nurkowie, skrzypek — skrzypkowie; zakończone spółgłoską -/: etnograf — etnografowie, fotograf — fotografowie, geograf — geografowie; kończące się na -n: opiekun — opiekunowie, pan — panowie, piastun — piastuno-wie. Formy „nurki”, „fotografi”, „opiekuni” itp. są niepoprawne.

Bardziej naturalna jest też końcówka -owie w nazwach zawodów zakończonych na -log. Obok niej występują jednak formy z -y: biologowie : biolodzy; filologowie : filolodzy; geologowie : geolodzy.

Końcówka -owie przeważa też w nazwach osób pełniących wysokie funkcje i zajmujących eksponowane stanowiska: królowie, konsulowie, mistrzowie, senatorowie. Część z tych nazw przyjmuje jednak obocznie końcówkę -i (-y): profesorowie : profesorzy, senatorowie : senatorzy, a w innych, tego samego typu, ta druga końcówka jest nawet wyłączna: docenci, prezesi, prezydenci (nie: „docentowie”, prezesowie”, „prezydentowie”). Pewna grupa rzeczowników osobowych twardotematowych przyjmuje w mianowniku liczby mnogiej końcówkę -e, charakterystyczną w zasadzie dla rzeczowników miękkotematowych. Są to rzeczowniki na -anin, tracące w liczbie mnogiej element -indworzanie, mieszczanie, Amerykanie, Korsykanie. Podobnie traktuje się rzeczowniki Hiszpan i Cygan: Hiszpanie (nie: „Hiszpani”) i Cyganie (obocznie z Cygani).

Rzeczowniki miękkotematowe mają w przeważającej części końcówkę -e: kochasie, korsarze, lenie, pisarze, pracusie. Wyjątkowo rzeczowniki z przyrostkiem -ec mają końcówkę -y: chłopcy, metalowcy.

— Dopełniacz liczby mnogiej

Rzeczowniki osobowe rodzaju męskiego mogą przyjmować w tym przypadku końcówki -ów lub -i (-y). Końcówka -ów jest wyrazistsza i dlatego należy ją wybierać przy powstawaniu wątpliwości. Często jednak obie końcówki występują obocznie, co utrudnia formułowanie wskazówek poprawnościowych.

Bezwyjątkowo końcówkę -óio przyjmują rzeczowniki zakończone na -mistrz: burmistrzów, ogniomistrzów, wyrazy kończące się na -icz: karierowiczów, wczasowiczów, oraz słowa zakończone na -c: metalowców, szewców.

Panująca dawniej zasada, że końcówkę -ów mają rzeczowniki twardotematowe, a -y (-i) — miękkotematowe, jest więc naruszana. Lepsze są na przykład formy przechodniów, uczniów niż regionalnie ograniczone: przechodni, uczni, wyłączne: konsulów, królów, teściów, więźniów, zięciów, choć wszystkie wymienione wyrazy są miękkotematowe. Końcówkę -ów mają też rzeczowniki będące nazwami członków zakonów: cystersów, dominikanów, franciszkanów. Rzeczowniki kończące się na -rz przyjmują najczęściej końcówkę -y (lekarzy, malarzy, żołnierzy), czasem występuje tu -ów, odczuwane zresztą jako rzadsze czy przestarzałe (pisarzy : pisarzów, działaczy : działaczów). W pozostałych wypadkach rzeczowniki zakończone spółgłoską twardą przybierają końcówkę -ów, kończące się spółgłoską miękką--i (-y).

Pewna grupa rzeczowników męskoosobowych ma w dopełniaczu liczby mnogiej postać samego tematu, bez końcówki. Jest to charakterystyczne dla części nazw mających zakończenie -anin: