38256 na dz z pol022

46

Najbardziej powszechne były, jak możemy przypuszczać, gliniane formy niszczejące, w których odlewano przedmioty z brązu techniką „na wosk tracony”. Przypuszczalnie formy brązowe służyły do produkowania woskowych modeli różnych przedmiotów. Modele te oblepiano następnie gliną i suszono w wysokiej temperaturze. Stopiony wosk wlewano do formy. a następnie wypełniano ją roztopionym brązem, który zastygając przybierał kształt modelu uformowanego uprzednio z wosku. Po wystygnięciu metalu formę glinianą rozbijano i wydobywano z niej gotowy odlew. O istnieniu lokalnych ośrodków odlewniczych w różnych rejonach ziem polskich świadczą również tygle gliniane z resztkami brązu przywartego do ścianek, bryły stopionego brązu znajdowane w osadach lub w skarbach oraz gliniane dysze, którymi doprowadzano powietrze z miechów w celu podniesienia temperatury paleniska.

W literaturze archeologicznej panuje opinia, iż większość wyrobów z brązu wykonywana była przez wyspecjalizowanych odlewników, którzy zajmowali się głównie produkcją metalurgiczną, uzyskując w zamian za swoje wyroby lub za usługi ekwiwalent w produktach potrzebnych do życia. W myśl tej hipotezy na ziemiach polskich miałoby dojść w młodszych fazach epoki brązu do wyodrębnienia się jednego z pierwszych rzemiosł w ramach gospodarki domowej. Nie komentując w tym miejscu tych interpretacji chciałbym jedynie podkreślić, iż powstały one na bazie wszechobecnej w archeologii idei postępu technicznego.

Innymi metalami wykorzystywanymi na dzisiejszych ziemiach polskich w młodszych fazach epoki brązu były: ołów, złoto i żelazo. Z obu metali kolorowych wykonywano głównie różnego rodzaju ozdoby, z żelaza natomiast, obok ozdób i części stroju - także niektóre narzędzia.

Pomimo wprowadzenia do użytku metali kolorowych, a także i żelaza, nadal wykorzystywano surowce tradycyjne, a mianowicie kamień, kość i róg. W dalszym ciągu stosowano znane od neolitu techniki gładzenia i polerowania wyrobów kamiennych oraz wiercenia otworów w tych wyrobach. Z kamienia produkowano różne narzędzia, zwłaszcza toporki kamienne, żarna nieckowate i kuliste rozcieracze, z krzemienia natomiast grociki do strzał i sierpy.

Kość wykorzystywana była w dalszym ciągu do produkcji części stroju (guziki, hetki służące do spinania odzieży), narzędzi (szpile), róg natomiast do wyrobu grocików do strzał, grotów oszczepów, a także niektórych narzędzi: igieł, szydeł, gładzików, przedmiotów przypominających młotki z otworem do osadzania rękojeści. Na ziemiach polskich spotykamy także wykonane z kości lub rogu części rzędu końskiego: pobocznice i wędzidła. Wyroby kościane i rogowe noszą ślady strugania, piłowania i wygładzania. Przypuszczać możemy, iż surowiec poddawano przed obróbką procesom zmiękczającym przez moczenie w kwasach organicznych.

Innymi surowcami pochodzenia organicznego, wykorzystywanymi przez ludzi zasiedlających w młodszych fazach epoki brązu obecne ziemie polskie były włókna i skóry. W tym czasie produkowano tkaniny zarówno z włókien pochodzenia roślinnego - z lnu, jak i z wełny owczej. Na resztki takich tkanin natrafili archeolodzy w niektórych grobach na terenach Górnego Śląska. Nici przędzono za pomocą wrzeciona obciążonego glinianym przęślikiem. Do produkcji tkanin używano natomiast pionowego warsztatu tkackiego, w którym nici osnowy obciążone były glinianymi ciężarkami. Produkowano tkaniny różnej grubości, zapewne o odmiennym przeznaczeniu. stosując proste sploty krzyżowe.

Dotychczasowe badania wykopaliskowe dostarczyły bardzo mało danych na temat obróbki i wykorzystania skór zwierzęcych. Przypuszczać możemy, iż ze skór szyto odzież, obuwie, różnego rodzaju maty.

Surowcem najbardziej wykorzystywanym w młodszych fazach epoki brązu była niewątpliwie glina. Wykonywano z niej przede wszystkim różnego rodzaju naczynia. Formowano je ręcznie z gliny przeważnie schudzanej różnymi domieszkami mineralnymi (piasek, pokruszone przepalone kamienie czy rozdrobnione skorupy naczyń), a niekiedy także domieszką organiczną. Były to małe naczyńka, o prostej formie, lepione z jednego kawałka tak uprzednio przygotowanej masy ceramicznej. Większe natomiast, mające przeważnie bardziej skomplikowane formy tworzono z wałków lub taśm glinianych, dolepianych kolejno do uprzednio uformowanego ucha. Do gotowego już naczynia dolepiano ucha lub inne dodatkowe elementy. Powierzchnię małych i średnich naczyń zazwyczaj wygładzano. Niektóre rodzaje naczyń (jajowate) mają powierzchnię zewnętrzną niewygładzoną lub celowo chropowaconą, przeważnie przez obmazywanie palcami, zamoczonymi w rozczynie gliny z wodą. Duże naczynia mają niekiedy wygładzoną górną część, a spodnią chropowaconą, celem ułatwienia utrzymania ciężkiego naczynia.

Po ulepieniu i podsuszeniu naczynia często pokrywano różnego rodzaju rytami lub wałkami plastycznymi. Liniom i kreskom towarzyszyły niekiedy nakłucia i dołki wykonane rylcem, palcem lub paznokciem. Niekiedy naczynia miały na brzuścach wypchane guzy, szerokie żłobki - kanelury oraz różnego rodzaju listwy i listewki. Ceramika produkowana w epoce brązu na ziemiach polskich była z reguły starannie wykonana i stała na dobrym, z dzisiejszego punktu widzenia, poziomie technicznym. Powierzchnie na-