na dz z pol089

180

1

na Pomorzu Nadwiślańskim w okresie wpływów rzymskich określana była powszechnie jako gocko-gepidzka. Ostatnio jednak poglądy te zostały, zwłaszcza w polskiej literaturze archeologicznej, skrytykowane. W związku z tym kulturę tworzoną przez ludzi zasiedlających Pomorze Nadwiślańskie określać zaczęto - zgodnie z jej terytorialnym zasięgiem - jako kulturę wschodniopąmorsko-mazowiecką, a ostatnio jako wielbarską (od wielkiego cmentarzyska w Wielbargu koło Malborka użytkowanego przez cały okres jej istnienia). Ostateczna konsolidacja twórców tej kultury nastąpiła pod koniec 1 w. n.e. Zajmowali oni już w tym czasie Pomorze z wyjątkiem jego zachodniej części, tereny rozciągające się na wschód od dolnej Wisły aż po rzekę Pasłękę orąz północno-zachodnią Wielkopolskę. Na słabo zaludnionej poprzednio Wysoczyznie Kaszubskiej pojawiła się grupa cmentarzysk biry-tualnych, odznaczających się występowaniem na nich kurhanów i kręgów kamiennych oraz grobów z pionowo ustawionymi stelami z głazów mających najbliższe analogie na terenie Skandynawii.

Około połowy II w. n.e. nad dolną Wisłą obserwujemy wielki rozkwit wytwórczości..,ozdób głównie z brązu, a niekiedy także ze srebra lub złota. Do zabytków, szczególnie charakterystycznych należą w tym czasie bransolety z zakończeniami w postaci stylizowanej głowy węża, esowate klamerki do spinania naszyjników oraz bardzo często złote lub srebrne kuliste i gruszkowate wisiorki (ryc. 61). Typowa ceramika to szerokootworowe naczynia misowate. Sporadycznie natomiast produkowana była ceramika toczona na-kole. ;

Druga połowa II w. n.e. to okres ekspansji terytorialnej twórców omawianej kultury na obszary wschodniego Mazowsza - na prawym brzegu Wisły aż po ujście Wieprza, na Podlasie oraz część Wołynia i Polesia.

Podstawą utrzymania twórców omawianej kultury była uprawa ziemi połączona z chowem zwierząt.

Kultu r-.a.. luboszycka

Nazwa od cmentarzyska w Luboszycach w woj. zielonogórskim. Twórcy tej kultury zajmowali północną część Dolnego Śląska oraz ziemię lubuską, a także tereny leżące poza obecnymi granicami państwowymi, a mianowicie Górne i Dolne Łużyce, południową część Brandenburgii oraz wschodnią Saksonię.

Charakterystyczne formy ceramiki to naczynia wazowate, trójuche z plastyczną listwą na górnej powierzchni brzuśca i kanelurowanymi uchami na listwie (ryc. 62). Inne charakterystyczne zabytki to ozdoby, głównie zapinki, paciorki, bransolety, szpile.

Osady sytuowane były najczęściej na zboczach wzgórz lub na skraju niewielkich rzeczek lub strumieni. W gospodarce dominowała uprawa ziemi i hodowla. Ważną rolę odgrywało zbieractwo, łowiectwo i rybołówstwo. Wśród innych zajęć gospodarczych występowała obróbka drewna, tkactwo, metalurgia i kowalstwo, a także złotnictwo.

W obrządku pogrzebowym dominowały groby jamowe, a jedynie sporadycznie występowały kurhanowe. Te ostatnie otoczone były kręgami kamiennymi lub posiadały nasypy kamienno-ziemne. W najmłodszej fazie rozwojowej omawianej kultury pojawiły się groby szkieletowe, występujące najczęściej pojedynczo lub w grupach po kilka. Cechą charakterystyczną są także cmentarzyska warstwowe.

W literaturze okresu międzywojennego przyjmowano, iż obszar zajmowany przez twórców omawianej kultury zaliczyć należy do tzw. kultury burgundzkiej. łączonej z plemieniem Burgundów. Ostatnie badania archeologiczne zdają się - w opinii niektórych badaczy - sugestie te w jakiś sposób potwierdzać.

Zaprezentowany wyżej encyklopedyczny zarys kultur archeologicznych wyróżnianych na obecnych ziemiach polskich chciałbym zakończyć krótką charakterystyką obcych elementów kulturowych, które zarówno w epoce brązu, jak i w różnych fazach epoki żelaza docierały na obecne obszary ziem polskich.

Obce elementy kultur o=w-e

Krąg kulturowy „Sabatinovka-Nouą”

Śladem oddziaływań tego kręgu kulturowego na obecne ziemie polskie są luźne znaleziska trzech brązowych sztyletów lub mieczy odkryte w dorzeczu górnego Sanu (ryc. 63). Z wpływami kultury Noua wiążą się natomiast szpile typu cypryjskiego znalezione w okolicach Sieradza, a także pojedyncze formy ceramiki charakterystyczne dla tej kultury odkryte w okolicach Rzeszowa i Przemyśla.