39147 skanowanie0003 (149)

Rys. 3.3. Wirusowe choroby roślin: A — mozaika na liściu tytoniu, B — kędzierzawość liścia ziemniaka

Monerą 91

rusowe stanowią duże zagrożenie dla upraw. W ogrodnictwie zakażenie niektórymi wirusami jest niekiedy pożądane, prowadzi bowiem do powstawania nowych odmian. Na przykład kwiaty tulipanów stają się pod wpływem wirusa wielobarwne na skutek nierównomiernego rozmieszczenia barwnika.

Bardzo niebezpieczne są wirusowe choroby zwierząt. U ludzi wirusy wywołują m.in. AIDS (zespół nabytego niedoboru odporności; zob. też rozdz. 4.4.1.2.3.3), grypę, ostry zakaźny nieżyt nosa (katar), ospę, ospę wietrzną, półpasiec, odrę, świnkę, żółtą febrę, odklesz-czowe zapalenie mózgu i opon mózgowych, wirusowe zapalenie wątroby (żółtaczkę), nagminne porażenie dziecięce (chorobę Heinego-Medina). Są także odpowiedzialne za pewne schorzenia nowotworowe. Szczególnie groźną i bezwzględnie śmiertelną wirusową chorobą układu nerwowego ssaków drapieżnych (lisów, psów, kotów) — przenoszoną przez nie także na ssaki roślinożerne i ludzi — jest wścieklizna; zarażenie następuje w wyniku dostania się do rany śliny chorego zwierzęcia. Pryszczyca (zaraza pyska i racic) jest silnie zakaźną chorobą bydła i świń.

# Pochodzenie wirusów. Wirusy są bezwzględnie zależne od organizmów komórkowych — poza komórką żywicielską nie mogą się powielać (rozmnażać). Dlatego trudno je uważać za relikt przed-komórkowego etapu ewolucji. Bardziej prawdopodobne jest pochodzenie wirusów od organizmów komórkowych, które w wyniku skrajnego przystosowania się do pasożytnictwa utraciły wszystkie BłSfnBifrly KomofK! pozci rnstonsłsrn yonstycznym i białkową otoczką.

3.3.

Monerą

Do królestwa Monerą, tożsamego z nadkrólestwem przedjądrowych, należą organizmy o ciele utworzonym przez komórkę prokariotyczną, tzn. nie mającą wykształconego jądra komórkowego. Rolę jądra pełni u nich nukfeoid, czyli obszar cytopiazmy z wielokrotnie koli -ście zwiniętą nicią kwasu deoksyrybonukleinowego (ge-noforem), nie oddzielony od reszty cytopiazmy otoczką jądrową. Jest to zasadnicza, choć nie jedyna, cecha różniąca przedjądrowe od przedstawicieli wszystkich innych królestw świata żywego (zob. rozdz. 2.1). Do przedjądrowych należą zarówno formy samożywne (fo-toautotroficzne i chemoautotroficzne), jak i cudzożyw-ne (saprofity i pasożyty). Oddychają tlenowo lub bez-tlenowo. Rozmnażają się bezpłciowo, najczęściej przez podział komórki. Niektóre tworzą kolonie.

Królestwo Monerą (a zarazem nadkrólestwo przedjądrowych) liczy około 3200 dotychczas poznanych gatunków, a tworzą je trzy typy: prochiorofity (Prochlo-rophyta), sinice (Cyanobacteria) i bakterie (Bacteria).

8BO Prochiorofity (Prochlorophyta) to szczególna grupa prokarion-tów, odkryta dopiero w 1977 r. Dotychczas poznano zaledwie kilka gatunków, żyjących w ścisłych związkach symbiotycznych z osłoni-cami. W odróżnieniu od sinic (mających tylko chlorofil a) zawierają chlorofil dwóch rodzajów (a i t>) — czym przypominają chloroplasty eukariontów. Odkrycie prochiorofitów potwierdza powszechnie już przyjmowaną [eoiitj, wywodzącą pochodzenie chioi opiastów w ko-morkach Eukaryota od symbiotycznych samożywnych organizmów prokariotycznych (zob. rozdz. 6.9.2).

3.3.1.

Siruce {Cyanobacteria)

Sinice to drobne samożywne prokarionty — jednokomórkowe lub tworzące zwykle nitkowate, proste lub rozgałęzione kolonie. Znanych jest około 2600 gatunków. Niebieskozielone (przeważnie) zabarwienie zawdzięczają przewadze wśród barwników fo-tosyntetyzujących niebieskiej fikocyjaniny i zielone-