39947 skanowanie0025 (26)

164 IX. Zmierzch tożsamości?

taśmę śmiech, pojawiający się w wielu programach rozrywkowych lub w komediach sytuacyjnych.

„Neo-telewizja nie jest już przestrzenią edukującą, lecz przestrzenią wspólnego biesiadowania”¹⁷. Programy podporządkowane są rytmowi i treściom dnia codziennego. Traci w niej swoje dotychczasowe znaczenie ramówka, ponieważ w ciągu jednego dnia różne programy wielokrotnie łączą się z sobą. Struktura neo-telewizji upodabnia się do nieprzerwanego strumienia informacji, który znosi tradycyjny podział na gatunki (zastępowany jest ori ich swobodnym krzyżowaniem) i fragmcnlaryzujc wszystkie poetyki (pojawiają się liczne wstawki i przerywniki). Neo-telewizja nie realizuje jednak umowy zawartej z widzami, ona ogranicza się tylko do podtrzymywania z nimi kontaktu, zachęca ich do „życia” z sobą.

W każdym społeczeństwie istnieją dzisiaj — na co ponownie zwracam uwagę - mieszane struktury paleo- i neo-telewizji i dlatego to, co w tej przestrzeni dzieje się z tożsamością, odzwierciedla wszystkie podstawowe napięcia, które utrzymują społeczeństwo w stanie niepewności. W Polsce i w wielu innych państwach powszechnie wyraża się satysfakcję z powodu poszerzania zakresu praw obywatelskich i obszaru wolności. Jednocześnie coraz częściej ci sami ludzie, którzy nie akceptują reglamentowania tożsamości, przyznają publicznie, że tracą poczucie zakorzenienia i chcą być bardziej określeni i ustabilizowani. Zagrożeni demokracją, liberalizmem i „tyranią mniejszości” zaczynają myśleć absolulystycznic, co owocuje odradzaniem się starych fundamentalizmów i pojawianiem się nowych. Tożsamości zbiorowe stają się płaszczyznami ostrej walki o wartości narodowe, religijne, historyczne i polityczne. Prawie niemożliwe, albo co najmniej niezwykle trudne, okazuje się samodefiniowanie się jednostek, bez przyjęcia jakiejś generalnej zasady. Próbując wskazać podstawowe wyznaczniki współczesnej tożsamości, można więc tylko ograniczyć się do wyróżnienia zasadniczych sprzeczności, które istnieją między dominującymi dzisiaj podejściami do tego problemu. Obydwa przeciwstawne podejścia prezentują i kreują obydwa modele telewizji.

F. Casetli, R. Odin, Od paleo- do neo-telewizji..., s. 121.

W edukacyjnym, zwartym, uporządkowanym i w jednorodnym pod względem gatunkowym programie paleo-telewizji, tworzącym przestrzeń będącą przedłużeniem rodziny i szkoły, kwestia tożsamości nie jest otwarcie podnoszona, nie jest bowiem problemem ani zadaniem do rozwiązania. Utwierdza on widzów w przekonaniu, że tożsamość jest faktem obiektywnym, niezależnym od człowieka, który ma określone pochodzenie i ono determinuje go całkowicie. Jednostka nie może i nie potrafi się go wyrzec. Takie modernistyczne rozumowanie odrzuca konieczność potwierdzania tego, kim się jest, dopuszcza jedynie możliwość kształtowania tożsamości jednostki przez jej coraz mocniejsze zespalanie się z tożsamością zbiorowości, przez coraz głębsze zakorzenianie się w niej. Indywidualne intencje odgrywają bardzo nikłą rolę w procesie samoidentyfikacji.

W neo-telewizji, która monolityczność i homogeniczność zastępuje różnorodnością, wielowymiarowością i heterogenicznością, tożsamość indywidualna jest rezultatem świadomego wyboru, a zbiorowa — kompromisem, formą umowy, jaką członkowie danej społeczności z sobą zawierają. Realizatorzy postmodernistycznych programów uprawiają tzw. „radykalną politykę tożsamości” opartą na założeniu, że wszystkie tożsamości s<| równe, ale każda istnieje oddzielnie i może być odpowiednia dla jednostki, dlatego człowiek musi się nieustannie samodermiować i ma prawo do zmiany zdania na własny temat. Ale samoidentyfikacja jest przede wszystkim kwestią uczuć.

Obydwa programy różnią się zdecydowanie swoimi podejściami do czasu. W paleo-telewizji ma on charakter linearny, przychodzi z przeszłości, biegnie przez teraźniejszość w przyszłość. Twórcy odwołują się do wartości związanych z narodem, rodziną, językiem i zwyczajami, które mają długą tradycję i dominują w środowisku kształtującym tożsamość. Zakładają, że jednostka nic może oderwać się od historii, nie chce tego, a ewentualnie podejmowane przez nią próby zawsze kończą się niepowodzeniem. Przeszłość wywiera ogromny wpływ na jej życie codzienne. Neo-telewizja natomiast koncentruje się na sprawach konkretnych, specyficznych i partykularnych, które są ważne dla życia jednostki w teraźniejszości. W jej przestrzeni ekranowej czas płynie jakby z przyszłości, a teraźniejszość przestaje być punktem, przez który umyka, jest tylko miej-