30176 P1240313

6

noiriąM derywat lokalnego typu Littauedorf, są najprawdopodobn lej pro-lulrtsa pomorskie, tyle że ich forsa tafla upowszechniona i do te policentrycznie realizowana na szeroki a tary tor lun z Meklemburgią i Cotlandią, tudzież Saataią 1 Litwą włącznie. Okazy gotlandzkle wykazują zależność od pólnocnonlemiecklch, a nie odwrotnie. Pokrewieństwo „przodka", tj. typu Littausdorf_t z siekierkami skandynawskimi Jest natomiast zupełnie wątpliwe. Oba typy grawitują ku zespołowi siekierek tulejkowa tych kultury łużyckiej (Dąbrowski 1966, a. 34, 35, 106, 117| Beudou 1960, a. 25;    Aner

1962, s. 214; Kostrzewski 1972, s. 139; Lachowicz 1966, s. 103), Sześciokątne w przekroju siekierki aają co prawda analogie w rejonie Hanoweru i w Szlezwiku-Holsztynie (brak w centrua kultury nordyjakiej). Jednak za rodzimością okazów pomorskich przemawia znalezisko odnośnej forsy odlewniczej (Kostrzewski 1959, s. 46). Nie zajmujemy się pod las ko-mazurski mi świadectwami asymilacji siekierek z rodziny typów miar. Jako zjawiskiem późnym (Ha), a przy tym kwal lflkuJecya ale do odrą tany ch studiów z powodu po-watnej Jego złożoności (por. uwagi w rozdz. U). Proporcjonalnie do Basy najmniej uszczupliliśmy wykaz ozdób.Chodzi a.in. o cienkie naszyjniki skręcane, które reprezentują najpewniej formę „ogólnołużycką"    ' Kostrzewski

1959, s. 37; Bruna I956b, s. 487). Znane z Po norze, a także sporadycznie z Wielkopolski i Śląska, wisiorki ażurowo uznać trzeba za kaszubską realizację tej części środkowoeuropejskiego kanonu dekoracyjnego, która nie znalazła uznania u ludności kultury r ordy Jaki ej (Kowieńska 1949; Sprockhoff 1956. t. X, a. 235 n.). Brak powiązań genetycznych z kulturą nordy Jaką cechuje zbiór u cha tych i guzowatych tarczek w kształcie wycinka kuli. Wytwórczość pomorska 1 aekleaburska zawdzięcza Ich Ideę oddziaływaniom zachodnich ugrupowań kultur pól popielnicowych (typy Stoi zen burg oraz Mor-genitz), alternatywnie ośrodków w schodni o-środkowoeuropejskich (typ Kalisz Pom.) (Sprockhoff 1956, t. I, s. 263-267; Kostrzewski 1958, s. 142,    143;

Dąbrowski 1968, a. 88). NaddunaJski rodowód charakteryzuje lokalne realizacje brzękadeł (Sprockhoff 1956. t. X, a. 259* 260). Szpila z główką wężowatą 1 szablastym trzpieniem mogłaby uchodzić za „import" z zachodniej Dolnej Saksonii (Kostrzewski 1958, s. 140), gdyby nie fakt, iż tam. Jak w całej peryferii kultury nordyJsklej, nie da się odróżnić wytworów miejscowych od przedmiotów sprowadzonych z Południa, właściwych generalnie tasoboa kultur pól popielnicowych, a.in. osad palowych (Baudou 1960, 8.82, 83; Sprockhoff 1956, t. 1, a. 229, 230).

Utrzymany korpus źródeł obejauje łącznie 398(9) przedmiotów (ozdoby -360(1), tareń - 38), odnalezionych na 149 stanowiskach archeologicznych (skarby - 85, znaleziska pojedyncza - 27, cmentarzyska - 21, nieokreślonego charakteru - 16). Z zespołami aamy do czynienia w 96 wypadkach (•karby ♦ tylko 11 grobów). Szczegółowe dane statystyczne    przytaczany

przy analizowaniu kolejnych Jednostek typologicznych.

3. RAMY CHRONOLOGICZNE

Praca traktuj* zasadniczo o materiałach datowanych na V EB. Jest to Dovln okres odpowiadający apogeum kontaktów ziem polskich z Północą. Ówczesna skokowa multiplikacja źródeł w zakresie kategorii oraz ogólnej frekwencji otwiera dla nauki wyjątkowe perspektywy badawcze. Teoretycznie pogłębia je również interesujący, jakościowo nowy, relatywnie    dobrze

zbadany kontekst interkulturowy w skali bez mała kontynentalnej.    Dla

właściwego naświetlenia problematyki genetyczno-rozwojowej .importu* nordy jakiego uwzględniono jednak nierzadko materiały z IV EB (por. miecze z głowicą nerkowa tą, napierśniki z kręgów półksiężycowych) lub HaC (por. bransolety z podwójnego drutu, bransolety taśmowate-pseudospiraine;.Dzieje się też tak w wypadku niemożności sprecyzowania wąskiej chronologii wytworów, wynikającej albo z niedoskonałości instrumentarium badawczego, bądź będąoej odbiciem rzeczywistej długowieczności danego typu. Znaczna żywotność tłumaczy się kilkudziesięcioletnim użytkowaniem wartościowych przedmiotów metalowych względnie tradycjonalizmem produkcyjnym, podtrzymującym uparcie star* wzorce. Wyłączam z oglądu bezpośredniego te wytwory, których forma tkwi korzeniami w końcu epoki brązu, wszak została później bardzo silnie przetworzona, nabywając wybitnego piętna lokalnego i któro ciąża do innych, świeżo powstałych ugrupowań kulturowych (por. najmłodsze bransolety nerkowate z wczesnej epoki żelaza, znane z inwentarzy kultury wschodnlopomorsklej, czyli w*jherawsko-krotoszyńskiej).

Gwoli zobrazowania ciągu ewolucyjnego wykorzystuję możliwi* jak najszerzej, w sposób pośredni, źródła polskie i obce, wcześniejsze i późniejsze od przedmiotowego odcinka czasowego, sięgająo wstecz nawet starszej 1 środkowej epoki brązu, a w przód - młodszego pod okresu    halsztackiego.

Obszerna perspektywa chronologiczna jest niezbędna do uzmysłowienia trendów w wytwórczości metalurgicznej strefy nadbałtyckiej, jakie w ogólni* silnym stopniu dały o sobie znać na ziemiach polskich, szczególnie na Pomorzu.

Wspomnieć wypada jeszcze o przyjętym systemie chronologicznym 1 ustosunkować się do czynionych w literaturze prób relatywnej konkordacji schematów północno- oraz środkowoeuropejskich na użytek prahistorii Polski. Olbrzymie trudności temu zabiegowi towarzyszące referowali szczegółowo różni autorzy (np. Bukowski 1969, s. 26-42; Gediga 1982), stąd niecelowe jest głębsze rozwijanie tematu. Wątpliwości budzi także osadzeni* badanych przez nas zjawisk kulturowych v przedziałach dataeji absolutnej. Od dwudziestu lat dysponujemy, niestety, niezmiennie jednym schematem, o-garnlającym całość ziem polskich. W ujęciu J. Kostrzewsklego (0. Monteliu-sa) - K. Jażdżewskiego V okres epoki brązu przypada na YTII i 1 połowę VTI w. p.n.e. (Kostrzewski, Chmielewski, Jażdżewski 1963). Konsekwentni* synchronizuje się w Polsce ów okres z HaB. - HaC₁ (Gediga 1982, tabl. I; Kołodziejski 1975, s. 24), mając jednak na uwadze głównie południowe połacie kraju. Uderzające, że nie inaczej czyni K.W. 3truve (1971, tabl. po