42860 IMG57

poszczególne społeczeństw; liwiają im sukces lub zaspokojenie swoich potrzeb -

późnym sto_Pni^%₄ wszyscy o tym JfW

*»|fl

czeństw. Przypuszczam nawet, że zasady te mogą posłużyć jako kryw n, j syfikowania społeczeństw, zważywszy, że normy społeczne sprzyjają _Pra^ | j łącznie jednym z nich, wyłączając inne. Oczywiście nie idzie tu o wsję^ w każdym społeczeństwie są ludzie ambitni, fataliści, miłośnicy naśłaęj^¹®* L I lub silnych wzruszeń i że poszczególne społeczeństwa w róźnvm

Idzie o to, aby ściśle określić udział, jaki poszczególne społeczeństwa !^M\

czają zawodom, hazardowi, naśladowaniu i transowi. [...]

Między tak zwanymi społeczeństwami pierwotnymi a tymi, które pj^. postać państw złożonych i reprezentujących daleko posuniętą ewolucję, dzą oczywiste kontrasty, których nie da się wyjaśnić do końca różnic’%?^ chodzącymi w takich dziedzinach, jak rozwój nauki, techniki, przemysfo administracji, prawodawstwa lub archiwów, teoria, zastosowanie i wykoisyi^ matematyki, różnorakie konsekwencje życia w miastach i powstania ogro^ imperiów, oraz innych różnic, któiych skutki są równie ważne, jak zło Wszystko wskazywałoby na to, że między tymi dwoma typami życia zbioro^ zachodzi antagonizm innego rodzaju — antagonizm fundamentalny, stanowji° może podstawę wszystkich pozostałych, streszczający je, podtrzymujący i ^ jaśniający.

Osobiście ująłbym ten antagonizm tak oto: społeczeństwa pierwotne M któ_rę nazwę raczej „społeczeństwami bezładu”, niezależnie od tego, czy idzie o sp^ łeczeństwa australijskie, amerykańskie czy afrykańskie — to społeczeństw^ gdzie w równym stopniu rządzi maska i opętanie, to znaczy mimicry oraz ilinfo w przeciwieństwie do nich Inkowie, Asyryjczycy, Chińczycy czy Rzymianie re. prezentują społeczeństwo uładzone, z kancelariami, kodeksami, księgowością, z przywilejami podlegającymi kontroli i hierarchii, gdzie agon i alea, to znaczy zasługa i urodzenie, jawią się jako zasadnicze, skądinąd dopełniające się elementy gry społecznej. Są to — w przeciwieństwie do poprzednich — „społe-czeństwa rachunkowości”. Jest tak, jak gdyby w pierwszych życie zbiorowe swą intensywność, a tym samym spoistość zawdzięczało naśladowaniu i oszołomieniu, to znaczy pantomimie oraz uniesieniu, w drugich natomiast umowa społeczna polegałaby na kompromisie, na podziale między dziedzicznością, a więc serią przypadków, a zdolnościami, które zakładają porównanie i współzawodnictwo.

Fragmenty książki Rogera Caillois Les jeux et les hommes. Le masąue et le vertige,y/y^ danej w Paryżu w 1958 roku.

Przedruk według wydania polskiego: Roger Caillois, Gry i ludzie, przeł. Anna Tatarkiewicz, Maria Żurowska, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 1997, s. 15, 21-35* 38,43,45-46, 57,62-64,75-76,78-79.

tfans-Georg Gadamer

Pojęcie gry

Od samej gry można z pewnością odróżnić zachowanie grającego, które wraz z innymi rodzajami zachowań przysługuje subiektywności. Powiemy na przykład, że dla grającego gra nie jest niczym poważnym i właśnie dlatego w nią gra. Możemy więc od tej strony próbować określenia pojęcia gry. To, co jest samą tylko grą, nie jest serio. Gra ma swoiste istotowe odniesienie do tego, co poważne. Nie tylko jest to jej „cel”. Prowadzi się ją „dla przyjemności”, jak stwierdza Arystoteles¹. Ważniejsze, że w samej grze tkwi swoista, wręcz uroczysta powaga. W trakcie gry odniesienia celowe określające czynne i zabiegane jestestwo nie znikają po prostu, lecz w swoisty sposób ulegają rozchwianiu. Grający wie, że gra jest tylko grą i toczy się w świecie określonym przez powagę celów. Nie wie on tego jednak w tym sensie, iżby jako grający sam miał na myśli to odniesienie do powagi. Udział w grze tylko wtedy przecież wypełnia swój cel, gdy grający całkowicie oddaje się grze. Fakt, że gra jest w pełni grą, nie wynika z zewnętrznego odniesienia gry do powagi, lecz tylko z powagi podczas gry. Kto nie traktuje gry poważnie, ten ją psuje. Sposób istnienia gry nie pozwala graczowi odnosić się do niej jak do przedmiotu. Grający wie dobrze, czym jest gra, i że to, co on czyni,, jest tylko grą”, ale nie wie, co sam tutaj „wie”.

Nasze pytanie o istotę samej gry nie znajdzie więc odpowiedzi, jeśli będziemy jej oczekiwać od strony subiektywnej refleksji grającego². Dlatego zapytamy raczej o sposób bycia gry jako takiej. [...] Gra bowiem ma własną istotę, niezależną od świadomości grających. Gra istnieje też tam, a nawet przede wszystkim tam, gdzie żaden byt-dla-siebie subiektywności nie ogranicza horyzontu tematycznego i gdzie nie ma podmiotów o postawach graczy.

1

' Arystoteles, Polityka, przeł. L[udwik] Piotrowicz, VIII 3, 1337b 39 i następne. Por. Artysto-teles, Etyka mkomachejska, X 6,1176b 33: [...] („słuszną natomiast rzeczą zdaje się być — zdaniem Anacharisa — zabawa, której celem jest poważny wysiłek” — przyp. tłum.).

2

W swym wspaniałym Traktat vom Schónen [Frankfurt am Main 1935] Kurt Riezler wyszed od subiektywności grającego i zachował tym samym przeciwieństwo gry i powagi, przez co pojęci gry nazbyt mu się zawęża i musi on mówić: „Wątpimy, czy gra dzieci jest tylko grą”, oraz: „Gra sztul nie jest tylko grą” (s. 189).    | | <■