44441 ScannedImage 34

duchowieństwa i osób świeckich rozpoczęły własny proces aggiomamento. Ich żądania spotkały się jednak z niewielkim oddźwiękiem ze strony hierarchów. Teraz oficjalne wytyczne nadchodzące z Rzymu dały nowoczesnym odłamom hiszpańskiego katolicyzmu argument potrzebny do wywierania nacisku na hierarchię i wystąpienia przeciwko reżimowi¹.

Momentem przełomowym było ogłoszenie encykliki Pacem in terris (1963). Grupa chrześcijańskich demokratów - skupionych wokół byłego ministra edukacji Ruiza Gimóneza i wpływowego pisma „Cuademos para el Dialogo” - stanęła teraz na czele ruchu przemian, domagając się wprowadzenia rządów prawa, przekształcenia reżimu w Estado de Derecho (Rechtsstaat), przestrzegania praw człowieka oraz zagwarantowania Hiszpanom swobód obywatelskich i politycznych. Zakrawa na ironię, że często te same osoby i grupy, które w latach pięćdziesiątych - zarówno w kraju, jak za granicą - stawiały reżim Franco za wzór katolickiego porządku, znalazły się teraz wśród najzagorzalszych krytyków reżimu, kwestionujących jego prawo do sprawowania władzy. W dodatku zagwarantowane po wojnie wyłączenie spod cenzury państwowej publikacji katolickich umożliwiało teraz krytykowanie reżimu i obronę powszechnych zasad wolności słowa i wolności prasy².

Przemiana hiszpańskiego katolicyzmu była równie nagła co głęboka. Przejściu z łaciny na język narodowy towarzyszyła bardziej istotna zmiana w treści katolickiego dyskursu. Nawet pobieżne porównanie katolickich publikacji z lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych pokazuje tę różnicę³. Program kształcenia w seminariach duchownych został poddany radykalnej reformie. Z dnia na dzień porzucono scholastykę, a jej miejsce zajęły nowoczesna filozofia i teologia. Nowe pokolenie księży powitało z entuzjazmem nowy nurt w Kościele, przyjmując postawę konfrontacyjną wobec starszych duchownych, hierarchii kościelnej i zdezorientowanych parafian⁴. Hiszpańska religijność ludowa, już i tak słaba w porównaniu na przykład z polską, nie była w stanie przetrwać obrazoburczego szturmu nowej liturgii i nowych praktyk duszpasterskich. Aktywnym grupom duchowieństwa i niektórym kręgom laikatu, zwłaszcza wśród przedstawicieli klasy średniej, odpowiadał nowy catolicismo conciliar, lecz wielu katolików nie potrafiło pogodzić się ze zmianami i zaprzestało w ogóle praktykowania religii. Większość młodych, a nawet część starszych, księży czuła się coraz mniej komfortowo w tradycyjnych rolach sakramentalnych pośredników i poszukiwała bardziej satysfakcjonujących, z osobistego i społecznego punktu widzenia, sposobów działalności duszpasterskiej, angażując się zwykle w rozmaite formy aktywności społecznej i politycznej. Powołania religijne, tradycyjna droga awansu społecznego, stały się coraz mniej powszechne, co spowodowało dramatyczny wzrost sekularyzacji duchowieństwa zakonnego i świeckiego. Liczba seminarzystów spadła na przykład z 8397 w latach 1961-1962 do 2791 w latach 1972-1973; w latach 1966-1971 co roku stan duchowny porzucało około czterystu księży; między rokiem 1966 a 1975 jedna trzecia hiszpańskich jezuitów opuściła swój zakon⁵.

W latach sześćdziesiątych w Kościele hiszpańskim zarysował się wyraźny podział pokoleniowy. Zdecydowana większość biskupów miała więcej niż sześćdziesiąt lat, a zdecydowana większość księży mniej niż czterdzieści. Ingerencja Watykanu w sprawy Kościoła hiszpańskiego, polegająca na zmianie struktury organizacyjnej i składu hiszpańskiego episkopatu, przechyliła stosunek sił na korzyść nowego katolicyzmu. Od roku 1970 reformatorzy uzyskali przewagę w nowo utworzonej Krajowej Konferencji Biskupów, która zastąpiła dawną Konferencję Metropolitów (Conference of Metropolitans). Z początku, odmawiając zrzeczenia się prawa do miano-

149

1

   Pierre Jobit, Ueglise d’Espagne a Vheure du Concile, Paris 1965.

2

   Xavier Tusell, Historia de la Democracia Cristiana en Espańa, t. 1-2, Madrid 1974; Manuel Femandez Areał, La Politica Católica en Espańa, Barcelona 1970, idem, La Libertad de Prensa en Espańa, 1938-1971, Madrid 1971; Rafael Gómez Pćrez, Conciencia Cristiana y Conflictos Pollticos, Barcelona 1972.

3

   Por. np. Ecclesia, Vida Nueva, Razón y Fe, op. cit.

4

   Różnicę między mentalnością młodego księdza z miasta a tradycyjnym katolicyzmem prowincjonalnej Hiszpanii ukazujądobrze prace etnograficzne na temat hiszpańskiej wsi. Por. William Christian, Jr., Person and God in a Spanish Village, New York 1972; Joseph Aceves, Social Change in a Spanish Village, Cambridge, Mass. 1971; Richard Barrett, Banabarre, the Modemization of Spanish Village, New York 1974; C. Lisón-To-losana, Belmonle de los Caballeros, Oxford 1966.

5

   Por. Lannon, Privilege, s. 89-115; Payne, Catolicismo, s. 225 n. Victor Pćrez Diaz, Powrót społeczeństwa obywatelskiego w Hiszpanii, prze), Dorota Lachowska, Kraków 1996; Enriąue Miret Magdalena, Los Nuevos Católicos, Barcelona 1966.