50793 obraz5

nim jeszcze winny zdąży oddalić się na odległość wyciągniętego ramienia ²⁰⁵.

W wierzeniach Czitimaczów (na zachód od Missisipi) głównym bóstwem, któremu oddawano cześć w specjalnych obrzędach w domu modlitwy, był Kutnahin, czyli Słońce południowe. Jak się to nieraz zdarza bóstwom słonecznym, Kutnahin występuje niekiedy w mitach jako wędrowiec (ohcuma), łącząc w sobie cechy herosa kulturowego z cechami przechery. Według dość starych, pochodzących z początku' XIX w., wiadomości o religii Czitimaczów (Martin Duralde), wierzyli oni w Wielkiego Ducha, Stwórcę wszystkiego (Thoume Kene Cacounche albo Cawucha), „który nie posiada oczu ani uszu, a jednak wszystko widzi, słyszy i wie”. Biorąc nawet pod uwagę przypuszczalną infiltrację idei pochodzących od misjonarzy, nietrudno dostrzec za owym „Wielkim Duchem” postać Kutnahina, który zresztą nie jest właściwie słońcem, lecz raczej bogiem niebios ²⁰⁶.

Z drugiej strony, „ze świadectw wynika, że bóstwo niebiańskie Czitimaczów, podobnie jak odpowiednie bóstwa Yuków i Czero-kezów, było początkowo bóstwem żeńskim” ²⁰⁷. Czitimacze także i Słońce pojmowali w żeńskiej postaci, jako żonę Księżyca. Trzeba pamiętać, że u Czitimaczów następstwo pokoleń liczyło się w linii macierzystej, a tym samym pozycja kobiety górowała nad pozycją mężczyzny. Tak samo i u Tuników (z którymi Czitimacze są, jak się zdaje, dość blisko spokrewnieni językowo) słońce było rodzaju żeńskiego (Gatschet), a według informacji La Harpe’a (w. XVIII) „ich bóstwami domowymi są: żaba i pewna postać kobieca; oddają cześć im obu, uważając je za wyobrażenia słońca” ²⁰⁸. Co się tyczy Czerokezów, to przynależą oni do grupy Irokezów, których matriarchalna kultura wywarła wpływ na pojęcie Istoty Najwyższej innych ludów (Szaunisi: p. wyżej, rozdz. XXII, 6). Siady kultury matriarchalnej (jako podłoża?) dają się wyczuć w całej kulturze południowego wschodu.

10. „PUEBLO” I LUDY POŁUDNIOWEGO ZACHODU

„Zuniowie interesują się początkami i dawnymi dziejami swego narodu nie mniej niż, na przykład, starożytni Żydzi (Bunzel). Dzieje początków to, według Zuniów, historia wyłonienia się

głębin ziemi. W Keres (Pueblo wschodni, Nowy Meksyk) wierzono, że ludzkość wynurzyła się z Szipapu, najgłębszej z czterech podziemnych jaskiń, siedziby Matki Ziemi; stamtąd przychodzą na świat dzieci i tam powracają zmarli ²⁰⁹. Ziemia, matka zboża (jest także matką zwierzyny), zwana Iyatiku w Acoma, Utset w Sia itd., jest u Pueblo kimś najbardziej zbliżonym do osoby Stwórcy.

W mitologii mieszkańców Keres (z wyjątkiem Acomów), słońce zostało stworzone w drugim akcie tworzenia. W mitach z Tewy, Islety i Jemezu, w opowieści o wynurzeniu się ludzkości, słońce nie występuje wcale. Natomiast w mitologii Zuniów (Pueblo zachodni) Słońce istniało przed ludzkością i to za jego sprawą ludzkość wynurzyła się na powierzchnię: „Na świecie nie było nikogo. Słońce wschodziło i zachodziło. Rano nikt nie składał mu ofiary ze świętej mąki; nikt nie dawał mu modlitewnych lasek; panowała ogromna samotność. Rzekło ono do swoich dwóch synów: «Zejdziecie do czwartego łona...» Dwaj synowie Słońca schodzą we wnętrzności ziemi. W nieprzeniknionych mrokach rozbrzmiewa ich słoneczne wezwanie:    «Słońce, ojciec nasz,

posłał nas, abyśmy wywiedli was na światło dzienne, światło Słońca, ojca waszego. Słońce, nasz ojciec, wie wszystko, a nikt mu nie daje lasek modlitewnych ani świętej mąki, ani muszli»...” ²¹⁰

W żadnym z mitów Pueblo, prócz jednego, odnoszącego się do Oraibów (Hopi, Arizona), nie mówi się o Słońcu jako o stwórcy. Jest ono „naszym ojcem”, ale nie w sensie rodziciela. U Zuniów życie nazywa się tekohana, czyli światło dzienne (te— czas lub przestrzeń, kohana — biały)²¹¹. W tym sensie Słońce jest dla Zuniów źródłem życia. Kult słońca jest w związku z tym bardziej rozwinięty u Zuni (i Hopi) niż u innych Pueblo. Pekwin, mówca (dosłownie „mówca”), najwyższy kapłan Słońca, strażnik kalendarza, „ten, który woła”, czyli ogłasza święto przesilenia dnia z nocą, według czego reguluje się daty wszystkich innych świąt i obrzędów, jest u Zuniów najbardziej czczoną, najdostojniejszą osobą²¹². Ale właśnie u Zuniów Słońce mimo że jest wszechwiedzące, nie jest Istotą Najwyższą.

Niezmiernie wzniosłe pojęcie Istoty Najwyższej przypisywali Zuniom Fr. H. Cushing i Stevenson²¹³: Awonawilona było to

371