51237 IMGc46 (2)

372

Drobnoustroje kwasoopome i promieniowce

W r. 1903 dwaj badacze francuscy, doktor medycyny Albert Calmette i doktor weterynarii Georges Guerin, hodowali szczep bydlęcy na podłożu z kartofla, z glicerolem, z dodatkiem 5% żółci. Na tej pożywce pa-sażowali szczep i wreszcie po 230 pasażach w r. 1921 pierwotnie zjadliwy szczep typu bydlęcego stracił zjadliwość dla wszystkich zwierząt doświadczalnych, w tym również dla małpy.

Od tego czasu szczepionka BCG jest stosowana na całym świecie. Szczep BCG utracił chorobotwórczość, ale utrzymał moc antygenową. Żadną drogą naturalną czy sztuczną nie udało się uzyskać rewersji szczepu do postaci chorobotwórczej — wyjściowej. Szczepionka BCG uodparnia i alergizuje ustrój (szczepionka- żywa-!), rzadko daje powikłania. U 3°/o szczepionych stwierdza się obrzmienie węzłów chłonnych, u 1% ropienie węzłów. W Polsce do produkcji używa się podszczepu brazylijskiego, hodowanego 9—11 dni, i liofilizuje się go w ten sposób, że 1 mg szczepionki zawiera 3 mld żywych komórek BCG. Dawniej podawano szczepionkę doustnie (metoda Calmetta), dziś szczepi się dzieci śródskórnie. Metoda doustna powodowała powstawanie alergii tylko w małym odsetku i dlatego została zarzucona.

Prątki BCG namnażają się w miejscu szczepienia, dostają się do okolicznych węzłów chłonnych i drogą krwi do dalszych narządów. Po szczepieniu następuje konwersja z ujemnego odczynu tuberkulinowego na dodatni. Alergia trwa, zależnie od osobnika, od 2 do 4 lat. Po jej wygaśnięciu (stwierdzeniu konwersji dodatniego odczynu tuberkulinowego na ujemny) należy szczepić ponownie. Poza noworodkami powinno się szczepić wszystkich osobników tuberkulinoujemnych. Nie podlegają szczepieniu noworodki chore, aż do wygaśnięcia objawów, nie szczepi się również osób z ujemnym odczynem tuberkulinowym, z ropnymi schorzeniami skóry lub w ostrych chorobach zakaźnych (anergia!). Szczepienie niemowląt jest w Polsce obowiązkowe.

Szczepionka BCG poza wprowadzeniem swoistej odporności w gruźlicy, pobudza nieswoiście makrofagi do intensywniejszej fagocytozy i została z tego powodu zastosowana z pozytywnym wynikiem w leczeniu niektórych nowotworów.

Prątek bydlęcy (Mycobacterium bovis)

Drugim gatunkiem chorobotwórczym dla człowieka jest Mycobacterium bovis. Wykryty przez Theobalda Smitha w 1896 r., nie różni się zasadniczo w morfologii od prątka gruźlicy typu ludzkiego. Jest może trochę mniejszy: 1—1,5 |im i mniej ziarnisty. Na podstawie preparatu mikroskopowego nie można ich odróżnić. Skład chemiczny i budowa antygenowa wykazują drobne różnice. Mycobacterium bovis wytwarza mało kwa-