52107 skanuj0008

KMRIRYZM    ENlŚRClsTYZM

ujęciu jest zespołem symboli doświadczenia, które wytwarza człowiek dla systematyzacji danych tworzących świadomość. Symbole owe nie są jednak odzwierciedleniem rzeczywistości, lecz pewnego rodzaju konwencjami.

EMPIRYZM (gr. ćmpeiros *■ doświadczony) nłc. empirismus; ang. empiricism; fr. em-pirisme; run. Empirismus

t. pozn. Stanowisko lub kierunek przyznające doświadczeniu podstawową rolę w poznaniu. Rozróżnia się:

X. Hmpiryzm.genetyczny, czyli psychologiczny, według którego poznanie wywodzi się całkowicie lub częściowo i bezpośrednio lub pośrednio z doświadczenia zewnętrznego lub wewnętrznego (inlrospekcji). i/s—»Natywizm (1). W jego obrębie rozróżnia się:

a)    empiryzm genetyczny skrajny, według którego doświadczenie zmysłowe jest jedynym źródłem poznania (—> sensu-alizm /1 /);

b)    empiryzm genetyczny umiarkowany (racjonalizm empiryczny), według którego doświadczenie zmysłowe nie jest jedynym czynnikiem w kształtowaniu pojęć, gdyż uczestniczy w nim również władza odrębna od zmysłów — rozum.

2.    Empiryzm epistemologicz-n y lub teoriopoznawczy (aposterioryzm), według którego doświadczenie stanowi jedyne źródło prawomocnej wiedzy.

3.    Empiryzm metodologiczny (aposterioryzm), według którego zadaniem nauki powinno być stwierdzanie i uogólnianie danych doświadczenia. Należą do niego:

a)    empiryzm metodologiczny skrajny, według którego nawet aksjomaty matematyki i prawa logiki powinny być indukcyjnymi uogólnieniami twierdzeń jednostkowych pochodzących z doświadczenia;

b)    empiryzm metodologiczny umiarkowany, według którego uprawnione są w nauce również twierdzenia a priori, ale jedynie o charakterze analitycznym.

Empiryzm epistemologiczny i metodologiczny bywają nazywane aposteriory-zmem i często traktowane łącznie jako jedno stanowisko.

4. E m p i r y z m logie z n y (pozytywizm logiczny, neopozytywizm), według którego każda teza nauki jest bądź —» lnu tologią (1), bądź zdaniem sprawdzalnym empirycznie (—» weryfikacja empiryczna).

ENERGĘTYZM (gr. energelikós = działający ha coś; czynny) ang. cnergelistu; fr. ónergćtmne; nm. Encrgetismus    f

Termimwprowadzony w połowie XIX w. przez W. \m. Ranking'a, przyjęty potem na określenie głoszonego głównie przez W. F. W. Ostwalda (1888) poglądu na naturę rzeczywistości fizycznej. Według tego poglądu podstawowym pojęciem w przyrodoznawstwie jest oparte /na zasadach termodynamiki pojecie energii, wystarczające do wyjaśnienia wszystkich zjawisk przyrody, wobec czego zbędne się staje w tym wyjaśnianiu pojęcie materii, spro-wadzalnej do przemiany energii. Energe-tyzm wiązał się z —> dynamizmem (1,2) i występował przeciw atfemizmowi fizykalnemu. Idee energetyąmu rozwijali m. in. E. Mach i P. Duhem. \ Energetyzm ata s o 1 u. t n y — uogólnienie powyższego poglądu. wyrażone w tezie, że zasadą całej rzeczywistości, zarówno materialnej jak i duchowej, jest energia, której pyzyznaje się znaczenie ontologiczne. Taka interpretacja natury rzeczywistości miała rozwiązywać spór między materializmem a spirytualizmem, przenosząc dyskusję filozoficzną naVercn fizyki. Rozróżnia się:    \

a)    energetyzm monistyczny, który replikuje energię jako jedyną istniejącą substancję; ćownież zjawiska świadomości utożsamia on ze zmianami energetycznymi (Vy F. W. Ostwald);

b)    /energetyzm dualistyczny, który przyjmuje przeciwstawne sobie, lecz występujące zawsze łącznie dwie postacie energii