52941 skanuj0191 (2)

398 ARHOI.OGIA ( ZYI I SAUKA O CNOTAt H MOKAI SM II

W celu zrozumienia właściwego sensu idei etycznego umiaru koniec/ nc jest także zwrócenie uwagi na jego zmienny charakter uniemożliwiają v sprowadzenie go do jednej formuły. Przyczyna tego leży w tym. że umili i cnoty moralne j wiąże się z jej praktyką, ta zaś odbywa się w konkretnym li okolicznościach działania ludzkiego, występujących w najróżnorodniejszych układach podlegających ustawicznym przekształceniom. Nic więc dziw no go. żc rozum praktyczny, uwzględniając zachodzące na tym polu zmians. musi wciąż przesuwać granice możliwego do realizow ania dobra, aby ust.i lić ostatecznie to. czego w' danych warunkach domaga się idea umiaru w cno cic. Codzienne doświadczenie etyczne dostarcza obficie przykładów n.i potw ierdzenie wyrażonej tu myśli. Miarę cnoty wstrzemięźliwości naruszy chory przyjmujący zakazane mu w danej sytuacji potrawy, mimo że w »t.i nic zdrowia mógłby je bezpiecznie spożywać, podobnie inaczej przednia wia się sprawa z w ymierzaniem dziecku kary chłosty za drobne przewinie nic. inaczej zaś za poważne wykroczenie, tak samo inna jest skala niebe/ picczeństwa, przed którym cofnąć się może żołnierz czy mężczyzna, am/c li skala właściwa dzieciom czy kobietom. Ze względu na wskazaną zmień ność zabieg określenia konkretnych przejawów umiani w cnocie jest stułą funkcją życia moralnego.

Dotychczasowe wywody obracały się w sferze ogólnych rozważań nad po jęciem umiani w cnocie. Chodziło o ustalenie jego cech istotnych i podstawo wych aspektów. W zakończeniu warto jeszcze zwrócić uwagę na trzy zasadni cze postacie, jakie etycy zwykli wyróżniać w zjawisku umiani w cnocie.

Pierw szą z nich jest tzw. umiar w cnocie ze strony podmiotu (medium exparte subiecli). Uwzględnia on sposób, w jaki dana osoba traktuje oku śloną cnotę, czy np. nie czyni tego z nadmiernym wysiłkiem fizycznym czy nic stosuje praktyk szokujących otoczenie itp.

Następne dw ie postaci umiaru w cnocie dotyczą przedmiotu cnoty. pr/v czym jedna z nich uwzględnia tzw. umiar w przedmiocie cnoty ze strony rzeczy (medium rei), druga zaś umiar w przedmiocie cnoty ze strony rozsądku (medium rationis).

Umiar ze strony rzeczy wyraża miarę cnoty zawartą w samym dobni które jest wielkością stałą i w pew nym przynajmniej stopniu wymierną

Umiar natomiast ze strony rozsądku odnosi się do przedmiotów, w kto rych określenie miary właściwej danemu działaniu jest wynikiem wyważę nia tej miary drogą uwzględnienia całokształtu sytuacji, w jakiej działam to przychodzi wykonać.

Uprzedzając nieco dalszy tok rozważań należy jeszcze dodać, jak łu \ sowane rozróżnienia sprawdzają się w odniesieniu do poszczególnych k.< tcgorii cnót moralnych. Są więc niektóre cnoty, do których stosuje się przede wszystkim umiar ze strony podmiotu, nic zaś przedmiotu. Należą tu cnoty, które odnoszą się do Boga lub innej osoby ludzkiej, np. miłość Boga lub wierność w przyjaźni. Nie można kochać Boga za bardzo czy być zanadto wiernym, choć można Go nic kochać lub być niewiernym. Natomiast racja umiaru odnosi się w takich razach do sposobu, w jaki cnotę miłości c/s wierności należy wprowadzać w życie, a to przez unikanie ewentualnej przesady w jej praktykowaniu, jak i niedostatku, np. przez spełnianie danych aktów w nieodpowiednich okolicznościach lub ich pomijanie dla względu ludzkiego. Cnota sprawiedliwości zaś ma to do siebie, że pozwala w pewnym przynajmniej zakresie ustalić nadmiar czy niedostatek w samych dobrach. do których się odnosi. Na tej podstawie np. domaga się. aby przy rozdziale dóbr materialnych wszyscy zainteresowani dostawali odpowiednią dla siebie równą miarę, nie zaś jedni za dużo, inni za mało. W tym wypadku możemy mówić o umiarze w przedmiocie cnoty ze strony rzeczy. Jest wreszcie pokaźna liczba cnót. którym przysługuje umiar w przedmiocie cnoty ze strony rozsądku. W zasadzie należą tu cnoty regulujące uczu-ciowo-pożądawczą sferę aktywności człowieka. zwTÓconą ku dobrym zmysłowym (w szerokim tego słowa znaczeniu), które dla tej racji mogą być zamierzone aktem woli w zbyt wielkiej lub małej liczbie, zależnie od układu konkretnych warunków. Np. zadaniem cnoty męstwa jest miarkow anie uczuć lęku przed zagrażającym ziem, aby nie przekształciło się w żuchw al siwo, gdy usiłuje się przeciwstawić niewspółmiernie wielkiemu złu. bądź w tchórzostwo, kiedy nie opanuje lęku nawet przed względnie małym złem. Tak samo umiarkowanie w jedzeniu i piciu zakłada zawsze określenie odpowiadającej danemu podmiotow i ilości pokarmów i napoju. Przekroczenie tej miary w kierunku nadmiaru prow adzi do wady obżarstwa, nadmici nc zaś uszczuplenie powoduje niedożywienie.

Nie ma potrzeby mnożyć dalej przykładów na temat różnorodności przejawów umiaru w cnocie. Przytoczony już materiał dowodzi tego wystarczająco, ponadto przekonuje, że w niektórych przypadkach dotyczy on r.i ezej drugorzędnych i nieistotnych aspektów cnoty moralnej. Sprowadza się to szczególnie w wypadku umiaru ze strony podmiotu. Dla tej racji przy omawianiu zagadnienia cnoty moralnej trzeba uwzględnić kwestię umiaru. Nic znaczy to jednak, że można ją podnieść do rangi centralnego elementu doktryny i oprzeć na niej definicję cnoty, jak to za Arystotelesem czynią rów nież niektórzy' współcześni autorzy"⁵.

Ooi ii hit kii. 58