55139 s gliP

W niektórych częściach strefy wyżynnej spotyka się izolowane wyniesienia o rć deniwelacjach, zmiennym profilu, długości i nachyleniu stoku - formy te nazywa pagórami. Mogą one mieć charakter wzgórz wyspowych (typu stołowego, kopulastej też stożkowatego) otoczonych dookoła rozległymi płaskimi dnami dolin lub kotlin.

Rys. 8.1. Schematyczne przekroje przez podstawowe obszary geologiczno-inżynierskie w strefie wyżynnej Polski

Niekiedy wyniesienia opadają w stronę obniżeń ostrymi krawędziami czyli proj które charakteryzują się znacznymi deniwelacjami (rzędu kilkudziesięciu metrów) i spa (powyżej 10%). Krawędzie te mogą mieć pochodzenie tektoniczno-denudacyjne strukturałno-denudacyjne (wtedy określane są jako kuesty). Formy te są typowe dla Wj Śląskiej, Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej i Roztocza.

8.1.2, Grunty

Wyniesienia strefy wyżynnej zbudowane są z osadowych gruntów skalistych, głó\ mezozoicznych, rzadziej trzeciorzędowych. Jedynie w regionie świętokrzyskim skaliste są starsze i uformowane zostały w erze pałeozoicznej (sporadycznie w prekambrze)

Podłoże budowlane reprezentowane jest najczęściej przez grunty skaliste mięŁ średnio lub bardzo spękane. Są to głównie wapienie, margle, kreda, opoki, miejsc występują dolomity. W regionie Niecki Nidriańskiej w podłożu występują gipsy. W regic świętokrzyskim i częściowo w zachodniej części strefy wyżynnej występują piasko\ zlepieńce oraz łupki. Na Wyżynie Śląskiej miejscami na powierzchni lub blisko w podłożu zalega węgiel kamienny. Tylko lokalnie w rejonie Wyżyny Krakowsko-ŚU występują grunty będące skałami magmowymi (riolity, diabazy, bazalty).

Generalnie w~ podłożu budowlanym zaznacza się poziomy układ warstw skali Wyjątkiem jest region świętokrzyski, a częściowo śląsko-krakowski, gdzie układ zakłócony jest poprzez deformacje nieciągłe (uskokowe), rzadziej deformacje fałdowe.

Grunty skaliste podłoża wykazują różną odporność na wietrzenie fizyczne i chemie W efekcie w przypowierzchniowej części podłoża występują pokrywy gruntów zwiet nowych, bardzo często przemieszanych z osadami lodowcowymi. Są to zazwyczaj typc wietrzeliny kamieniste, wietrzeliny kamienisto-gliniaste, na których zalega cienka wars gruntów piaszczysto-gliniastych, pyłowych lub gliniastych, bardzo często z domie żwirów.

Generalnie obciążenia bezpieczne gruntów skalistych w zależności od ich spś j wahają się w granicach 2 - 0,3 MPa. Podłoża zbudowane z gipsów mają nośność zna j niższą. Natomiast jeśli w podłożu budowlanym występuje węgiel kamienny, teren taki I nadaje się pod zabudowę.

W wielu przypadkach na gruntach skalistych znajdują się niewielkie płaty pochodzenia lodowcowego lub wodnolodowcowego (rzadziej zastoiskowego). Są'/’ zazwyczaj piaski średnie, piaski gliniaste, gliny piaszczyste z domieszką żwirów. Nit spotyka się występujące gniazdowo iły i piaski trzeciorzędowe. Cechy budowlane gruntów nawiązują do przedstawionych w rozdziale 4 i 7.

Na obszarze wyniesień lub przy ich krawędziach często występują rc powierzchnie z pokrywą lessową, których charakterystyka przedstawiona jest w podp 8.4. Spotykane są też piaski eoliczne powstałe z przewiania starszych osadów plęjstoce