55249 S5006263

16

SIUU/IMIIN/ IWI I H(«ft|l.Z

'-wsiwiiłi) łiuiia Ai.sa«n

17

tcirjtkir... «p.

liNNlirnowruo z oaią ruchomą, jik'i narzędzia przystosowanego w zasadzie do lorzrnil.

Flaku używa swego kola linl^r koło niego w kucki, na spoaób wsih<i-duj i powiorlinir stosowany w Albami przez ludno*/- wiejąką. Tymczasem o* kola jm okadzona w desce podłużnej, co przystosowuje je raczej do »ta wiania na lawie i przysiadania draki dla iepazego iinirrijrboiuiruia lego narzędzia podczaa pracy. Typ kola jrduotarrzowrgo używany ua ławie znany jrai z terenów Słowiańszrzyrny południowej i północnej *, Flaku nic mógł wyjaśnić dlaczego draka, w której tkwi oś jrat podłużna i w za* sadzie nie wykorzyalywana w »wrj części wystającej poza koło? Dobrą ala* iulizał-p; kola można by było uzyska#': przez wykonanie a/erokiej czworo* bocznej podalawy z uiłiicjazyni występem od atrony zwracanej do garnca-r/a, co umożliwiłoby mu bliż*/e aadowienie «*i«; przy kole. Flaku sądzi, że deaka jrat podłużna ze wzglądów tradycyjnych. Frzy wyrobie kól nowych wzorowano się na używanych poprzednio, 'lak poatiipil jego ojciec, wyko-iiująe dla aiebic kolo na wzór używanego przez awego dziadka.

W Varke i okolicach kolo używane przez miejacowycb garncarzy nazywa aię lacilen, Nazwa tu jrat pochodzenia alowiańakiego. Poszczególne części kola nic mają nazw apccjalnycb: tarcza górna zwie aię /lilaka e tarillrn, tzw. krążek kola, apony kombi, tzn, nogi, deaka, w której jeat osadzona o» drruta e tarilai, tzn. draka koła.

Funkcja kola garncarskiego używanego przez Flaku jeat na ogól właściwa temu typowi kola garncarakiego, znanego także z północnych i południowych terenów Słowiańszczyzny *, Koło podczaa lepienia naczyń ma napęd rliczny. Ani toczenia, mii obtaczania przy prędkich obrotach nic atoauje ab; na nim.

Flaku lepi naczynia z wałków. Fodczaa budowy ścianek kolo obracane jeat bardzo powoli całkowicie niezależnie od działania rąk, powodujących narastanie ścianek naczynia pod wpływem celowego i podejmowanego w odpowiednich momentach specjalnego na ci fiku rąk na glim;, co następuje w miarę potrzeby, podcza* chwilowij przerwy w lepieniu naczynia. Pomazaniu kola w ten sposób jest możliwe zc wzglądu na bardzo lekkie obracanie ab; jego tarczy na czopku osi i bardzo precyzyjne sccritrowaiiic oparcia tego końca osi w tarczy.

Wybudowane ścianki naczynia są starannie gładzone mokrą ręką lub mokrą icń-reczką, przez wykorzystanie powolnego ruchu wirowego kola poruszanego prawą ręką, W ten aposóh występuje ohtaczauic naczyniu, polegające jedynie na gładzeniu powierzchni wybudowanych dna i ścianek

•    W, Hslsbwici, Gorncuntwo wlofiMo tachodnlnh terenów Ulalortul, Toruń 1950, a, 177. ryz, 48#? »rn fal. IS,

*    Yiais, i, 99, przyp, i 29,

uarzyoia. Obtaczania przy prędkich obrotach kola. a tym bardziej nad tacza-m-i O/n częściowego wyeijigi,,,^ _M górę przy pomocy techniki toczenia Cfąści ścianki wybudowanej lepieniem) Flaku nie stosuje.

Kolo g.i»oear*ki<- ożywam- w Varke j#->f więc wolnoobrotowe j ręczne, J< dri.ik/< je;#'# precyzyjna koiislrnkeja i dobra stabilizacja na osi. dzięki tloklauemii scentrowanio oparcia dla osi w tarczy, a także dzięki krzyżakowi, tioiożliwia wprawianie go w prędki ruch wirowy, jak to wyjaśniłem doświadczalnie, lej zalety kola Fleku jednak nie wykorzystuje w pełni (zgodnie z jego za p e v,- o i <- n iern;, podobnie jak i inni garncarze w jego w*i.

I laku twierdzi, że zarówno oji *arn jak i inni garncarze we wsi. nigdy przedtem nie h-pj|j i obecnie nic lepią bez kola garncarskiego żadnych naczyń.

lio gład/# uia dna i ścianek naczyń oraz #lo ścinania części zbęiJuycb używa Flaki# noży drewnianych w formie sztyletu, długości do 2Ó cm (ryc, dO). !Vi#-które z noży »ą zao-lrzoiu- je#ln»»*tr##nnie, niektóre zaś dwustronnie. Sri#-r<*<:zka bawełniana do gładzenia ma wymiary około 30 /23 cm.

7K#.»MKS Hl.iat* # liSt | tUttM lOZYt

Na wstępie opi-u techniki lepienia naczyń stosowanej przez garncarzy w Varki chciałbym wyjaśni#', w jakim znaczeniu używam terminów: lepienie, obtaezanie, nadtaczanie i toczenie.

Frzez lepienie naczyń z gliny rozumiem biiłlowę i formowani, (jeżeli odbywa *ię równocześnie z lmd##wą; #Jna i ścianek naczynia, bez koła garncarskiego lub na kole garncarskim, z jednej bryły przez ugniatanie lub zlepianie z wielu części, przy pomocy ugniatania mającego swoje odmiany Lepienie b#*z kola garncarskiego (na po#ł*tawka#-li lub b»*z) #>kreślarn jako I epietiir, co pokrywa się z «»kre*|eniein lepienie z wolnej ręki. -Nat#miiast lepienie z bryły lub z części przez ugniatanie na kole garncarskim, bez wykorzystywaniu j#-go ruchu wirowego poilczas biulowy ścianek naczynia, które dokładniej opiszę w dalszym ciągu okr#-ś|am jako lepienie na kole.

Obtaezanie m nazywam gładzeni#- i formowanie przy pomocy ruchu wirowego kola zbudowanego dna i ścianek naczynia: w tych wypadkach ręce (niekiedy posługujące się umkrą szmatą) naciskają ua wirujące na kole naczynie. Huch wirowy kola wywoływany zwykle działaniem prawej ręki garncarza na tarczę k#da jest przy tym niezależny od bezpośredniego nacisku prawej ręki ua glin#;, tzn. występuje przeciwdziałanie między naciskiem ręki gładzącej wirującą ściankę a ruchem wirowym gładzonego naczynia. Obtaezanie stosuj#? *i<; zarówno przy wolnych obrotach kola. jak i prędkich. W Varke garncarze stosują obtaezanie przy wolnych obrotach kola.

' Odmiany tri-lmik lepienia wini* ium ukszerrurj s pracy (ja nu ar u u o

rlt, s. 123-183,

2