56199 skanuj019c

cji w uczeniu się.¹ Warto przytoczyć należący już dziś do klasyki eksperyment, w którym nauczono małpę rozróżniać częstotliwości drgań płytki przy użyciu palca wskazującego, środkowego i serdecznego. Na naukę poświęcono dwie godziny dziennie przez okres dwóch tygodni. Po każdej prawidłowej odpowiedzi małpa otrzymywała sok. Badanie obszarów czuciowych kory mózgowej odpowiadającej. palcom używanej dłoni wykazało ich powiększenie. Jak wykazały kolejne eksperymenty (wprowadzające pewne -modyfikacje) samo działanie danym bodźcem nie przynosi takich rezultatów. Występuje ono tylko wówczas, gdy przetwarzanie informacji następuje w oparciu o selektywną uwagę,² którą nauczyciel lub świadomy uczeń powinien potrafić wzbudzić.

W nurcie badań kognitywistycznych w sytuacji zdobywania wiedzy lub nabywania umiejętności wskazuje się trzy główne formy aktywności poznawczej:

® formułowanie celu uczenia się;

•    uaktywnianie i wprowadzanie w życie strategii poznawczych;

•    stosowanie strategii kontrolnych.³'

Uczenie się tym samym jest postrzegane w kategorii celu i środków, związanych z wypracowaniem strategii uczenia się. Do podstawowych strategii wykorzystywanych w uczeniu się złożonych treści należy ich organizowanie oraz ela-boracja. Celem organizowania jest wyodrębnianie istotnych elementów w materiale oraz znajdowanie powiązań pomiędzy nimi, co sprzyja lepszemu rozumieniu. Można robić to na wiele sposobów: poprzez streszczanie, mapping, wyodrębniając słowa klucze, które obudowuje się kolejnymi pojęciami lub treściami. Najistotniejszym jest, aby podejmowane aktywności poznawcze odpowiadały osobistym preferencjom i możliwościom rozwojowym uczącego się. Elaboracja natomiast służy powiązaniu przyswajanego materiału z już posiadaną wiedzą.⁴ W tym celu należy referować przeczytany tekst własnymi słowami, wymyślać przykłady, wyszukiwać analogie, odwoływać się do skojarzeń, a także póstarać się o sformułowanie własnych ocen czy wzbudzić u siebie postawę krytycznego analityka.

Poszukując odpowiedzi na pytanie dotyczące efektów uczenia się z jednej strony zainteresowanie psychologów poznawczych koncentruje się na aktywności samej jednostki w kategorii osiągania biegłości w danym zakresie, z drugiej -szerzej ujmując - na działaniu refleksyjnym. Badania na temat biegłości wskazały, że o łatwości wykonania decyduje nie tylko zasób i struktura wiedzy. Eks-pertywność bowiem jest uwarunkowana również doświadczeniem i wiekiem. Badając ekspertów zaobserwowano, że cechuje ich szybkie tempo pracy, łatwość w aktualizowaniu potrzebnych informacji, dostrzeganie prawidłowości i zależności, a także precyzja w konceptualizacji problemów oraz umiejętność samokontroli.⁵ Szerzej ujmując efekty uczenia się kognitywiści wskazują na świadomość, która jest powiązana z doświadczeniem. „Dzieciństwo zdominowane jest przede wszystkim przez działanie - stąd.określenie świadomości działającej. Dojrzewający młodzi dokonują introspekcji doświadczenia. Świadome funkcjonowanie, zwane działaniem refleksyjnym, charakteryzuje fazę dorosłości i stanowi wyjątkowy rezultat uczenia się.”⁶ W kontekście badań z psychologii poznawczej uwidacznia się potencjał posiadany przez dorosłego ucznia. W konsekwencji takiego rozumienia istotnym jest podmiotowe traktowanie ucznia z uwzględnieniem jego indywidualnych właściwości w zakresie przetwarzania informacji. Kluczowym jest również stwarzanie sytuacji sprzyjających nabywaniu świadomości odnośnie własnych predyspozycji oraz zgodnych z nimi umiejętności strukturowania wiedzy. W pracy z uczniami zdolnymi nacisk powinien zostać położony na ich silne aktywizowanie, zastosowanie metod problemowych, podczas gdy w przypadku osób z obniżoną sprawnością należy skoncentrować się na eliminowaniu deficytów.⁷

5.3. Zmiany w sferze osobowości

W psychologii istnieje wielość teorii osobowości, których nie sposób w tym miejscu przeanalizować. Warto zwrócić uwagę na wyniki badań dotyczących zmian rozwojowych osobowości postępujących z wiekiem. Ich autor - D. L. Gutmann badał metodą wywiadów i testów projekcyjnych grupy młodych i starszych kobiet i mężczyzn z niepiśmiennych społeczności wiejskich Indian Na-waho, Majów z Meksyku i Druzdów z Bliskiego Wschodu. Gutmann stwierdził, że młodzi mężczyźni są najbardziej zainteresowani własną siłą, pracą, zwyciężaniem i władzą nad otoczeniem. Traktują instrumentalnie zarówno świat, jak i własne możliwości. Ponadto są zdolni do poświęceń w imię pracy, z której czerpią największą satysfakcję. Natomiast starsi są bardziej zainteresowani wspólnotą i nie tyle przejawianiem siły, co wpływaniem na siły tkwiące poza nimi (włącznie z praktykami rytualnymi i magicznymi). Są bardziej wrażliwi na ból, ale i na doraźne przyjemności życia jak jedzenie, muzyka, przyjazne kontakty społeczne. Wraz z wiekiem stają się mniej agresywni, a bardziej afiliatywni. Inaczej przedstawiają się wyniki badań grup kobiet. To starsze kobiety stają się bardziej władcze, autokratyczne, starają się dominować nawet w społecznościach patriarchal-nych. Są w porównaniu z młodszymi bardziej zainteresowane własnym działaniem, aniżeli wspólnotą D. L. Gutmann wyjaśnia zmiany w osobowości kobiet i mężczyzn ich uwalnianiem się - po wypełnianiu obowiązków rodzicielskich -od ograniczeń, narzuconych w okresie dorastania przez stereotypy ról męskich

39

1

   M. Spitzer, Jak uczy się mózg, PWN, Warszawa 2007.

2

   Ibidem, s. 118-119.

3

   J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2., GWP, Gdańsk 2000, s. 121.

4

   M. Ledzińska, Uczenie się wykraczające poza warunkowanie, w: J. Strelau (red.), Psychologia. Podręcznik akademicki, t. 2., GWP, Gdańsk 2000, s. 127.

5

   Ibidem, s. 133.

6

   Ibidem, s. 133.

7

   Ibidem, s. 134.