57728 Obraz65

LXXXVI OPINIA M. KRIDLA

Tak pozytywnie oceniając walkę o romantyzm, a niekiedy entuzjastycznie nawet głosząc jego triumf, historiografia szła za daleko, obierała czasem rolę sojusznika romantyzmu i, przyjmując jakby jego założenia estetyczne jako ogólnie obowiązujące, potępiała sztukę klasycystyczną, w najlepszym razie traktowała ją lekceważąco.

To niewłaściwe stanowisko wobec klasycyzmu wytknął M. Kridl:

Jest to oczywiście fałszywy, a nawet niehistoryczny punkt widzenia. Stosując go bowiem, stajemy właściwie na zwalczanym przez nas stanowisku klasycystycznym, tj. przyjmujemy jakiś ideał poezji, według którego wszelka twórczość ma być oceniana [...] Jeszcze cięższym grzechem tego sposobu ujmowania rzeczy jest zwracanie uwagi przeważnie na ideologię, a ignorowanie wartości czysto poetyckich lub też ocenianie ich z wyłącznie romantycznego punktu widzenia, tak jakby romantyzm otrzymał na nie monopol¹⁰¹.

Uwagi poniekąd słuszne i potrzebne, by nie iść za' daleko w ocenie zjawisk historycznoliterackich. Ale znów ta — zrozumiała zresztą u zwolenników formalistycznego rozpatrywania dzieła literackiego — niechęć do „zwracania uwagi na ideologię”, tzn. na zawartość ideowo--myślową utworu, kryła w sobie w konsekwencji możliwość przeoczenia związku dzieła literackiego z epoką i nurtującą ją ideologią.

W świetle nowszych badań nad problematem walki o romantyzm łączność ta występuje silnie:

Walka romantyków z pseudoklasykami — pisze K. Wyka — stanowi literacki wyraz różnic społecznych i politycznych, jakie przed powstaniem 1830 roku w obrębie obozu

¹⁰¹ M. K r i d 1, Poezja w latach 1795—1863 [w:] Dzieje literatury pięknej w Polsce, PAU, Kraków 1936, wyd. II, część II, s: 16.

szlacheckiego zostały ukształtowane przez wymagania walki narodowowyzwoleńczej. Układ przeciwników odpowiada podziałowi na oligarchię rządzącą Królestwem Polskim, jako zwolennikami pseudoklasycyzmu, i drobnoszlachecką, patriotyczną i rewolucyjną częścią obozu szlacheckiego, jako zwolennikami romantyzmu^1<H.

Z krytycznym zastrzeżeniem spotkało się też często w dawniejszej historiografii naszej przecenianie teoretycznej dyskusji krytyków i estetyków spierających się o wyższość klasyczności czy romantyczności i przypisywanie jej decydującego wpływu i znaczenia dla zwycięstwa romantyzmu w Polsce: dyskusja ta miała torować drogę Mickiewiczowi.

Przeciw tej legendzie historycznoliterackiej zaoponował S. Żółkiewski: „To nie spory estetyczne, teoretyczne przygotowały wystąpienie Mickiewicza. Przeciwnie, to jego twórczość powołała do głosu krytyków”.

A J. Krzyżanowski w słusznym wywodzie sprowadza ostatecznie znaczenie „walki na pióra” do obiektywnie zakreślonych granic:

Nie wywody teoretyczne uczestników wojny na pióra rozstrzygnęły o zwycięstwie nowego kierunku, lecz praktyka pisarska Adama Mickiewicza, nadto zaś [...] historia. Jeśli bowiem właściwą przyczyną niechęci klasycystów wobec nowości było trafne wyczucie, iż romantyzm był prądem o bardzo silnym ładunku rewolucyjnym, to o zwycięstwie tego prądu zadecydowało powstanie listopadowe [...] Poprzedzająca tę noc walka na pióra miała dla twórczości literackiej znaczenie inne [...] przyczyniając się do uporządkowania chaosu w myśleniu o zagadnieniach literackich, do wyklarowania pojęć, do wskazania drogi, na której miało się dokonać ostateczne uformowanie charakteru literatury narodowej^,05.

^lm K. Wyka, Historia literatury polskiej. Cz. I. Romantyzm, Warszawa 1953, s. 123: S. Żółkiewski, Spór o Mickiewicza, Wrocław 1952, s. 32—34.

¹⁰³ J. Krzyżanowski, Wstęp do I tomu wydawnictwa