47879 IMGV70 60

Spoi ród wielu zagadnień stylistycznych — które w całym ryzuziale Im,-da pojawiać się stopniowo — tu chciałbym zwrócić uwagę na zróżnicowanie stylistyczne wypowiedzi poszczególnych postaci Ferdydurke. Można wymienić, jako wyraźnie odmienne, następujące style wypowiedzi Józia, Pimki, uczniów w szkole warszawskiej. Hurleckich w Bolimowie (ciotki i wuja), chłopów i parobka a wreszcie Miętusa, gdy zaczyna mówić .ordynarnie" (F, 134-136)¹⁷, czy gdy rozmawia z parobkiem. Otóż zabieg ten jest z pozoru odmienny od praktyki autorów „powieści-worka”. którzy w ogóle nie dbali

0    zróżnicowanie stylistyczne wypowiedzi postaci (poza celami parodystycznymi). Wicłostylowość ta nie jest jednak także aktualizacją podstawowej konwencji dojrzałej prozy realistycznej, w której indywidualność mowy charakteryzowała psychospołeczną kondycję bohaterów zgodnie z regułami mimesis. W Ferdydurke wielostylowość wypowiedzi bohaterów jest najłatwiej rozpoznawalnym elementem konfrontacji różnych systemów językowych jako podstawowego tworzywa powieśd Nawet starcia interpersonalne są w całym utworze przede wszystkim zdarzeniami językowymi. Konfrontacje postaci, np Józia i Pimki, Józia i Młodziaków, Miętusa i parobka rozpoczynają się od specjalnej odmienności wypowiedzi językowych Słowo, pojedynczy wyraz lub zdanie, jest wielokrotnie głównym terenem tego starcia¹' Wszystkie idee i problemy powieści, jakich dotyczy akcja Ferdydurke (np zagadnienie Formy), ujawniają się w tekście jako akcje słowne Przykładem mogą być deminutiwy w języku .ciotek kulturalnych", Pimki

1    Młodziaków, iaańsko-staropolskie stylizacje języka uczniów (F, 27) czy starcie słów .niewinnych" i .wulgarnych* między Pimką a uczniami (.brzydkie słowo wypisali", F. 31) Podobnie wydarzenia w domu Młodziaków oparte są na konfrontacji słów .nowoczesnych" i „familiarnych" intynierostwa z wypo-

^,:W tm sposób wskazuję stronicę wydania Ferdydurke. Wirniw 1957 •pierwodruk Warszawa 1938 W rzeczywistości książka ukazała »ię w końcu r 1937» W zasadne, moje rozwalania poówtęcoo* są lylko lej powieści Go* browirza. niemniej jednak w kilku miejscach odwołuję się do tekstu Pomiflm-ś*~ Wskazuje na to brak litery pnod numerem rlrooy.

^MNp Jaktojej oczka pociemniały - r/ekl poczciwie staruszek -Oczki? Moja córka nie ma -oczek*, profesorze, lylko oczy My —    <**)’ Żuta.

spokojnie z oczami* (F. 121)

wiedziami Józia (F, 149-151, 179). Przykłady można mnożyć.

Tu chodzi tylko o wskazanie niezwykłej rangi pojedynczego ■Iowa i stylistycznych zróżnicowań wypowiedzi jako elementu powieści Gombrowicza. Nawet opisanie tak pozastyl i stycznego, mogłoby się wydawać, poziomu tekstu, jakim są relacje międzyosobowe, musi się skoncentrować przede wszystkim na sprawach języka¹⁹.

Twierdzę zatem, Ze specyfiko wypowiedzi językowych (od stereotypu po niezwykłość użycia słów) jest obok epickich stereotypów fabularnych elementarnym wyznacznikiem „poctyc-kości" Ferdydurke. Opowiadanie w Ferdydurke wielokrotnie nio tyle przedstawia zdarzenia, czy stany rzeczy, ile odwołuje się do gotowych formuł językowych.

SB. „Cudze słona"

Jedną z reguł pootyki Gombrowicza jest posługiwanie się „cudzymi" językami. Język taki to, zgodnio z Wołoszynowem i Bachtinem, sformułowanie należące do innego podmiotu lub innego utworu niż ten, z którym mamy do czynienia. W prozie Gombrowicza tworzą go, no poziomie najniższym, pojedynczo słowa-terminy, które niewątpliwie należały do wyspecjalizowanych stylów funkcjonalnych i języków historycznych. Są to np. takie terminy, jak -natura", „dojrzałość", „dzieciństwo", -młodość", „dusza", „duch" „istnienie*, „niebyt" etc.. które można spotkać w estetyce i historiozofii romantyczno-modernisty-cznej i które w narracji Ferdydurke także obciążone są sensami filozoficznymi, pojęciowymi.

Po drugie, w Ferdydurke znajdują się dziesiątki cytatów z różnych stylów funkcjonalnych — zwłaszcza publicystycznych — ujawniających się w postaci stereotypowych haseł, jakie bez trudu można odnaleźć w prasie międzywojennej. Oto kilka przykładów:

„Endega! — Bolazewizm! — Faszyzm! — Miodzie* Katolicka! — Rycerze Miecza! - Lechic! — Sokoły! — Harcerze! — Czuj duch! — Czołem!

¹⁰ O języku Ferdydurke pisali min. J. Spoina, Język w elanie podejrzenia, „Ruch Literacki* 1979, nr 1; II. Górecka-DryDaka, Humoryetyczno funkcja jf-eykn w .Ferdydurke" Witolda Gombrowicza, .Przegląd Humsniatyczny" 1979, nr 5. a. 105-116. Por. A Wotny, Relacje komunikacyjne w świtcie przedstawionym powicie i Witolda Gombrowicza, „Pamiętnik Literacki* 1983, z. 3.

133