59135 IMG64 (4)

PAN 274

nimfy i młodych chłopców. A nawet mówiono o nim, że gdy nie powiodła mu się pogoń miłosna, to sam starał się zaspokoić.

Zwykłymi atrybutami Pana była syringa. kij pasterski, wieniec jodłowy’ łub gałązka jodły w ręce. Mitów o nim było niewiele, a opowieści ukazujące go pochodziły na ogół z późniejszych okresów, stworzone wyobraźnią poetów aleksandryjskich, którzy często przedstawiali tego malowniczego demona zadomowionego w wiejskich sielankach.

Za najstarsze uchodzą opowieści dotyczące jego urodzenia. Są one bardzo rozmaite. Pan był nie znany poematom homeryckim. Hymn zwany „homeryckim" sławi go jednakże i opowiada, że był on synem Hermesa z góry Kyłlene i córki Dryopsa. Gdy się urodził, matka jego przeraziła się tego potwornego dziecka, które wydała na świat. Ale Hermes owinął noworodka w skórę zająca i zaniósł go na Olimp; umieścił w bliskości Zeusa, pokazał swe dziecko i innym bogom i wszyscy patrząc na nie bardzo się radowali, a zwłaszcza Dionizos (w jego orszaku Pan. tak bardzo podobny doSylena i satyrów, chętnie przebywał). I bogowie dali mu imię Pan. ponieważ rozradował serca wszystkim (etymologia ludowa Pana. zbliżona była do greckiego pan. wszystek, cały. Tę etymologię podjęli mitografowie i filozofowie, którzy widzieli w tym bogu wcielenie wszechświata, „wszystkości").

Ale istniały i inne rodowody Pana. Jeden z najciekawszych łączy go z mitem o Odyseuszu. Twierdzono mianowicie niekiedy, że Penelopa nie pozostawała wierna swemu mężowi w czasie długiej jego nieobecności i że miała kochanków. Był nim bądź Antinoos, najsławniejszy z zalotników, którego obdarzyła łaskami, i Odyseusz po powrocie miał ponoć odesłać żonę do Ikariosa: stamtąd udała się ona do Mantinei i tam ze związku z Hermesem urodziła Pana. Inna wersja przekazała, jakoby wszyscy zalotnicy po kolei byli kochankami Pcnelopy i że owocem tych licznych stosunków był bożek Pan. Pan miał się narodzić podczas nieobecności — Odyseusza, a gdy ten powrócił, zrozpaczony z powodu niewierności żony odjechał, by rozpocząć na nowo życie pełne przygód.

Pan uchodził również za syna Zeusa i Hybris lub też Zeusa i kallisto. Wedle tej ostatniej wersji byłby bratem bliźniakiem Arkasa, herosa eponima Arkadii. Niekiedy czyniono go synem Eteru i nimfy Ojnoe; Kronosa i Rei, Uranosa i Ge lub po prostu synem pasterza zwanego Kratis i kozy.

Pan kochał nimfę Echo, a bogini Selene również należała do niego, zaskarbił sobie jej łaski ofiarowując jej w darze stado białych wołów.

W Rzymie Pana utożsamiano bądź jak w podaniach palatyńskich z bożkiem — Faunusem. bądź częściej z bogiem ,Jasów" -* Silwanusem.

Opowieść przekazana przez Plutarcha mówiła, że w czasach Augusta pewien żeglarz usłyszał na pełnym morzu tajemniczy głos oznąjmiający „śmierć wielkiego boga Pana", mb

h. Hom. Pan.-, Sc hol. in E. Rh. 36; Paus. VIII 36. 8; 38.11; 42. 3;Ov. Fast. II267 n.: IV 762; Myth. l at. 189. HdL VI105; Apd. Bib! 14.3; Ep VII 38 n.; Tzet. in Lyc. 772; Theoc. I 15 n.; schol. ad v. 123; VI 3 n.; D. Chr. VI203 F; Macr. V 22,9 n.; Veig. Georg. III 392 iScrv. ad loc. i ad I l6\Aen II44;Cic. .Voi deor. III 22,56;AeI. NA VI42;Plu. DedeforA\9 b; Por. C. Fr'. w. Ph W. 1935. s. 1295-1296; E. Harrison. w: Cl. Rev. 1926. i. 6-8 V Reinach, w. Cuhes, Mythes et Rei., III. s. I-I 5; G. Herman sen. *;C ci M. li 1939, s. 221-246.

PANAKEJA (T1avóKSui)-bogiń i-symbol uzdrawiania za pomocą ziół. Uchodziła za jedną z córek Asklepiosa i Lampetii, córki Heliosa (Słońca). Miała dwie siostry, laso (Uzdrowicielkę) i Hygicję. oraz dwóch braci, Machaona i Podalejriosa. mb

Plin. XXV 30; Gal. XIV 42; Suiil. s.v. Tiitińvą; Paus. I 34, 3. J

PANDAREOS (nav8dpecoę) — Z imieniem Panda-reosa łączą się niejasne mity prawdopodobnie kreteń-skiego i małoazjatyckiego pochodzenia, a najstarszym potwierdzeniem ich była opowieść przytoczona w Odysei.

Pierwszy epizod jest znany dzięki Antoninusowi Liberalisowi i scholiom do Odysei; gdy Rea obawiając się, by Kronos nie pożarł małego Zeusa, ukryła go w grocie na Krecie, jako karmicielkę dała mu kozę, a strażnikiem uczyniła czarodziejskiego złotego psa. Po strąceniu z tronu Kronosa koza została przemienionaiV konstelację gwiezdną, a pies wyznaczony do strzeżenia sanktuarium Zeusa na Krecie. Tymczasem Pandareos, syn Mero psa, ukradł psa i uprowadził go na górę Sipylos w Lydii. tam oddał pod opiekę Tantala, a sam wyjechał Po powrocie zażądał od Tantala zwrotu psa, ale ten pod przysięgą oświadczył, że nigdy go nie otrzymał. Wówczas Zeus wdał się w tę sprawę, przemienił Pandareosa w skałę, aby ukarać go za kradzież, a Tantala zagrzebał pod górą Sipylos, karząc go za krzywoprzysięstwo. Istniał też inny wariant: psa powierzono opiece Tantala, ale po odbiór jego zgłosił się na rozkaz Zeusa Hermes i przed nim to przysięgał Tantal, że nigdy nie widział psa. Hermesowi jednak udało się odnaleźć psa i wtedy Zeus ukarał Tantala jak w wersji poprzedniej. Co do Pandareosa mówiono niekiedy, że los, jaki spotkał Tantala, napędził mu porządnego strachu i że uciekł on wraz z żoną Harmotoe i córkami wpierw do Aten, a stamtąd na Sycylię. Zeus jednak zabił jego i Harmotoe, a córki zostały porwane przez harpie.

W Odysei znajduje się aluzja do tego mitu, a dotyczy ona córek Pandareosa. Tam Penelopa pogrążona w rozpaczy prosi o szybką śmierć, podobną do śmierci córek Pandareosa. Po śmierci rodziców dziewczęta zostały bez jakiejkolwiek pomocy i bogowie zdjęci litością postanowili roztoczyć nad nimi opiekę. Afrodyta przyniosła im jedzenie, Hera obdarzyła je mądrością i urodą, Artemida wytwomością, Atena zręcznością w robotach ręcznych; następnie, gdy ich edukacja była już ukończona, Afrodyta udała się na Olimp prosić Zeusa, by wynalazł im odpowiednich mężów. Podczas krótkiej jej nieobecności, harpie rzuciły się na dziewczyny, porwały je i oddały w niewolę eryniom do Podziemia.

Tradycje różnią się co do ilości i imion córek Pandareosa: bądź podawano, że były dwie, Kamęjro i Klytie, lub Kleotera i Merope, bądź trzy, Kleotera, Merope i Aedon.

To ostatnie imię łączy mit Pandareosa, w wersji podanej w Odysei, z opowieścią miłezyjską O jaskółce i słowiku, w której -» Aedon i Chelidon (które noszą imiona ptaków) są również córkami Pandareosa. Ów Pandareos otrzymał od Demeter dar chroniący go przed bólami żołądka bez względu na to, ile pochłonął jedzenia, mb

Od. W 66 n. i schol.; XIX 518 i schol. i Eun.<u//ar.; Paus. X 30,1 n.; Ani. Lib. 36; por. II; Schol. in Pi. O. I, 90 i 97.

3, Jeden z synów Fincuia i -* Kleopatry. Został on wraz ze swym bratem Plcksipposcm spotwarzony przez macochę i oślepiony przez ojca. mb

l.Apd Bibl III 14,7(1 .Palli 15,3n.;IV l.6-8;Twl.CM 1174n ;V 671 n.; Ilyg. Fah 48;Conon 21; Schol. in Ar. At 212; 361; Ov. Mii VI 426n.;Scrv.in Vcra./:«/. VI78. 2.Apd.fliW III 15.3;Paul I 5.3;IV I. 6n.;2,6;Sir.lX 392;XII 573; XIV 667; D5. IV 55;Schol. in Ar. Ath 961; Suitl.s.v.Xóoq;EuiChroń.1186. 3. Apd.0(6/ IIIIS. I.Schol.in5..inl 980.

PANDOKOS (Ildv5oKoę) - Gościnny, był ojcem -» Palajstry. Został zabity przez Hermesa, mb

El. Mann. 647, S6.

PANDORA (łlaySóipa) - w micie hezjodowjrm uważana jest za pierwszą icobietę. Stworzyli ją z rozkazu Zeusa Hefajstos i Atena przy współudziale wszystkich bogów. Każdy z bogów wyposażył ją w jakąś cechę: otrzymała urodę, wdzięk, zręczność, wymowę itd. Ale Hermes tchnął w jej serce fałsz i kłamstwo. Hefajstos ukształtował Pandorę na podobieństwo bogiń nieśmiertelnych, a z woli Zeusa miała się stać karą dla rodząju ludzkiego, któremu Prometeusz dał skradziony bogom ogień. Pandora to dar, jaki bogowie ofiarowali wspólnie ludziom na ich nieszczęście.

W Pracach i dniach Hezjod podaje, że Zeus wysłał Pandorę do -* Epimeteusa, który niepomny na ostrzeżenia swego brata, by nie przyjmował nigdy podarków od Zeusa, oczarowany jej urodą, pojął Pandorę za żonę. W tej opowieści jest mowa o beczce (Hezjod nie podaje, co to była za beczka), która zawierała wszelkiego rodzaju nieszczęścia. Beczka była zamknięta pokrywą, która nie pozwalała, by zawartość wnętrza wydostała się na zewnątrz. Zaledwie Pandora znalazła się na ziemi, pożerana ciekawością otworzyła beczkę i wtedy wszelkiego rodzaju nieszczęścia rozprzestrzeniły się wśród ludzi. Jedynie nadzieja leżąca na dnie nie zdołała się wydostać, ponieważ Pandora zatrzasnęła pokrywę. Inne wersje podają, że beczka zawierała nie zło, ale wszelkiego rodzaju dobro i była podarunkiem ślubnym Zeusa dla Epimeteusa, wręczonym mu przez Pandorę. Otwierając niebacznie beczkę, Pandora dozwoliła wszelkiemu dobru ulecieć i powrócić do siedziby bogów, zamiast zatrzymać je wśród ludzi. W taki to sposób na ludzi spadły wszelkiego rodzaju nieszczęścia; pozostała im jedynie nadzieja, słaba pociecha.

Pandora, córka Erechteusa -» Hyakintydy. mb

Hes. Th 571 n.; Op. 60 o.; Hyg. Fab. 142; Apd, Bibl. 17,2; El. Magu iv.; Babr. p. 122,13 (ed. Schn.); Paus. 124,7; PJin. XXXVI19; AP III, p. 92; por. M. Guarducci. II milo di Pandora. S.M.S.R. 1927,1 14 n.; A. H. Smith, w. Journ. HelL Sl XI, 1278 n.; J. E. Harrison, ibid XIX, 1205; XX, s. 99; Ch. Picard. Le piche de Pandora, Acr. 1932, s. 39-57; H. Turek, Pandora wid Era, Weimar 1931; L. Sćchan, Pandora, t‘Eve grecąue, B.A.G.B. 1929 no 23. s. 3-36.

PANDOROS (TlóySiopoę)-jeden z synów Erechteusa i Praksitei (tab. 11). Uważany był za założyciela miasta Chalkis na Eubei. mb Apd Bibl 10 15,1; Eust. in //. 281,38.

PANDROSOS (FlóWipoaoę) -jedna z trzech córek Kekropsa i Aglauros, córki pierwszego eponima Attyki, Aktajosa (tab. 4). Dwie jej siostry to: Aglauros 2 (lub Agraulos 2) i Herse. Wraz ze swymi siostrami Pandro-sos dopuściła się przestępstwa otwierąjąc koszyk, w

PAND AROS (ndv8apoę) - dowódca sił, jakie Lykij-ozycy z Troady wysiali dla Priama, aby go wesprzeć. Rodem z miasta Zclei, byl synem starca zwanego Lykaonem (-* Karkabos). Sam Apollon uczył go sztuki strzelania z luku. Przybył on do Troi, wbrew radom ojca, jako piechur, wyrzekając się (ze skąpstwa) wozu i koni. W czasie rozejmu między Trojanami i Grekami i gdy toczył się pojedynek między Parysem i Menelao-sem, Atena, przybrawszy postać Trojanina Laodokosa, namówiła Pandarosa, by wypuścił strzałę na Menelao-sa. Rozejm został przez to zerwany i wojna na nowo rozgorzała.

Pandaros walczył następnie przeciw Diomedesowi i został zabity, co uważano za słuszną karę, ponieważ popełnił wiarołomstwo zrywając rozejm.

Wergiliusz przydaje mu brata, łucznika Eurytiona. mb

II. II824 n.; IV 86-147; V 95-120; 166-296; Apd. Ep. III 34; IVI; Hyg. Fab. 112; Diet. U 35 n.; Verg. Aen. V 495 n.

PANDION (Ilav5((ov) - imię dwóch królów Aten z dynastii Erichtoniosa.

1.    Syn Erichtoniosa i najady Praksitei (tab. 11). Ze związku z Zeuksippe, swoją ciotką (siostrą jego matki), miał dwóch synów i dwie córki: Erechteusa i Butesa, Prokne i Filomele, Przydawano mu jeszcze nieślubnego syna zwanego -* Ojneusem (różnym od herosa Kał ydo-nu), eponima fyle attyckiej o tej samej nazwie.

Pandion odegrał pewną rolę w opowieści o -» Filomele i Prokne. To on doprowadził do małżeństwa Prokne z królem Tracji Tereusem, w zamian za układ, którym Tereus zobowiązał się pomóc Pandionowi w walce z Tebańczykami Labdakosa. Mówiono, że Pandion umarł ze zmartwienia z powodu nieszczęść, jakie spadły na jego córki. Podobno za jego panowania przybyli do Attyki Dionizos i Demeter.

Po jego śmierci władzę podzielono między Erech-teusa i Butesa. Pierwszy z nich otrzymał królestwo, drugi władzę kapłańską. .

2.    Drugi król Aten noszący imię Pandion był prawnukiem poprzedniego (tab. 11). Ojcem jego był Kekrops 2., syn Erechteusa i Praksitei, jego matką Metiadusa, córka Eupalamosa. Objął władzę po ojcu i był ósmym królem Attyki. Za jego rządów przybył do Aten -» Orestes i został tam oczyszczony z zabójstwa matki. Z tym przybyciem łączy się ustanowienie przez Pandiona Święta Dzbanów podczas Antesteriów. (Tę historię odnoszono niekiedy do rządów -* Demofonta, co lepiej zgadza się z potoczną chronologią, ponieważ Demofont, syn Tezeusza, należał do pokolenia okresu wojny trojańskiej i latami byl pośrodku między wiekiem Agamemnona i Orestesa). Była też inna zbieżność chronologiczna. W tym samym czasie Zeus porwał Europę i Kadm os przybył do Europy, aby odnaleźć siostrę.

Mówiono, że Pandion 2. został pozbawiony tronu przez zbuntowanych krewnych, synów Metiona. Wtedy miał on uciec do Megary, do króla -» Pylasa, który oddał mu swą córkę Pylię za żonę. Gdy jednak Pylas musiał opuścić Megarę, królestwo Megary przypadło Pandionowi. Niekiedy umiejscowiano małżeństwo z Pylią przed buntem Metiona i jego synów.

Pandion miał z Pylią czterech synów: Ajgeusa, Pallasa, Nisosa i Lykosa.