61500 ScannedImage 10

284

Starożytny I_ZRap

i

PODZIELONA MONARCHIA

285

królowi „księgę Prawa”, Juda była już wolna od dominacji Asyrjj W każdym przypadku w interesie Asyrii nie leżało wtrącanie się do praktyk religijnych jej wasali albo wymuszanie na nich czci bóstw asyryjskich¹⁶⁷.

Z drugiej strony ustanie hegemonii asyryjskiej w tym regionie pozwalało na jeszcze jeden aspekt reformy Jozjasza, który nie byk by możliwy wcześniej, a mianowicie rozszerzenie jej poza Judę na terytorium dawnego Królestwa Izraela. Historyk deuteronomi-styczny zwraca szczególną uwagę na zaprzestanie kultu ustanowionego przez Jeroboama I w Betel (2Krl 23,15-20), co nie byłoby możliwe, gdyby Jozjasz nie był w stanie rozciągnąć swoich wpływów na północ, na terytorium dawnej asyryjskiej prowincji Same-rina (Samaria). Wydaje się pewne, że Jozjasz wykorzystał próżnię zaistniałą na skutek wycofania się Asyryjczyków, ale zachowane źródła nie dostarczają jasnego obrazu pełnego zasięgu jego terytorialnej ekspansji¹⁶⁸. Rozciągała się ona prawdopodobnie najdalej do Samarii, co sugeruje tekst 2Krl 23,19, a być może sięgała nawet do Galilei, co sugeruje wzmianka w 2Krn 34,6-7 o wprowadzaniu i tam reform religijnych. Mniej klarowna jest ewentualność rozszerzenia na zachód, w stronę kontrolowanego przez Asyrię terytorium filistyńskiego, zwłaszcza że wiemy, iż ten region był w owym czasie zdominowany przez Egipt, do czego jeszcze wrócimy; odkrycie w 1960 r. hebrajskiego ostrakonu z końca VII w. przed Chr. nieopodal Yavneh Yam (na południe od Tel Awiwu)¹⁶⁹ stanowi silny dowód, że - przynajmniej na pewnych terenach - ekspansja Jozjasza na zachód sięgała wybrzeża Morza Śródziemnego.

Kiedy Sin-szar-iszkun zasiadł na tronie, upadające imperium asyryjskie wegetowało jeszcze niespełna dekadę, zanim nastąpił ostateczny upadek. Jego sprawcami byli Babilończycy i Medowie. Babilończyk Nabopolassar zorganizował siły antyasyryjskie: Chaldejczyków, Aramejczyków i Elamitów, którzy niegdyś wspierali

¹⁶⁷    Obce kulty zostały zakazane przez Jozjasza, ale bóstwa, których miejsca kultu zostały wzmiankowane w 2Krl 23,13-14 jako zbezczeszczone, były poświęcone bogom i boginiom zachodnio-semickich sąsiadów Judy - Asztart z Sydonu, Kemoszowi z Moabu, Milkomowi z Ammonu - żadne z niech nie jest bóstwem asyryjskim.

¹⁶⁸    Szczegóły zob. N. Na’aman, The Kingdom ofjudah Under Josiah, Tel-Awiw 18/1991, s. 41-51. W przekonaniu Na’amana, Jozjasz był prawdopodobnie w stanie rozciągnąć swoje wpływy na wzgórza Samarii, ale nie na Transjordanię, Dolin? Jordanu czy Galileę, jak niektórzy proponowali, i nie dalej na zachód niż północna judzka Szefela, ponieważ dolina nadmorska była kontrolowana przez Egipt.

¹⁶⁹    Zob. P. Kyle McCarter, Ancient Inscriptions, s. 116.

rebelię Szamasz-szum-ukina (652-648 przed Chr.), a wcześniej rebelię Merodachbaladana. Około 616 przed Chr. Nabopolassar był gotów podjąć walkę przeciw Asyrii na północy i na zachodzie, ale początkowo jego sukcesy militarne nie były najlepsze. Jednak mniej więcej w tym samym czasie Medowie przypuścili od północy swój atak na Asyrię. Znaleźli silnego przywódcę w osobie Cyakseresa, który ustanowił największe królestwo na wyżynach na północ od Elamu ze stolicą w Ekbatanie (dzisiejsze Hamadan w zachodnim Iranie, na płd.-zach. od Teheranu). W 614 przed Chr. Medowie zdobyli starożytną asyryjską stolicę Aszur i zawarli sojusz z Nabopolassarem. W 612 przed Chr. Niniwa, która pozostawała stolicą imperium asyryjskiego od czasów Sennacheryba, stała się łupem połączonych sił Babilonu i Medów. Wydaje się, że Sin-szar--iszkun zmarł po upadku miasta, zaś ostatnim władcą Asyrii został Aszur-uballit II (612-609 przed Chr.), sprawujący rządy w Chara-nie, ok. 160 km na zachód od Niniwy. Chociaż Babilończycy w centralnej i północnej Mezopotamii nie byli jeszcze gotowi, by zaatakować Charan i dokończyć dzieła zniszczenia, upadek Niniwy oznaczał koniec Asyrii. Był to punkt zwrotny w historii starożytnego Bliskiego Wschodu, który wywołał szok w całym regionie. Biblijne świadectwo tego wydarzenia stanowi Księga Nahuma, która została całkowicie poświęcona prorockiemu „wyrokowi na Nini-wę” (Na 1,1).

Egipt odegrał wiodącą i nieco zaskakującą rolę w tych wydarzeniach. Jak wyjaśniono powyżej, pozostawał on zjednoczony od 656 przed Chr. pod panowniem XXVI, lub saickiej, dynastii zapoczątkowanej przez Psammetycha I (664-610 przed Chr.), który zasiadł na tronie jako protegowany Asyrii. Wraz z osłabnięciem Asyrii, stał się on niezależnym i potężnym władcą, przewodnicząc nie tylko tzw. saickiemu odrodzeniu w Egipcie, lecz także dokonując ekspansji na północ celem przejęcia kontroli nad większą częścią Filistii i przybrzeżnej Palestyny, aż po Fenicję na północy¹⁷⁰. Według świadectwa Herodota, Psammetych zajął po oblężeniu Aszdod¹⁷¹, a przy innej sposobności wynegocjował koniec najazdów Scytów na południową Palestynę, po tym jak splądrowali oni „świątynię Afrodyty” w Aszkelonie¹⁷². Te informacje nie znajdują

¹⁷⁰    Inskrypcja Psammetycha, datowana na 612 przed Chr., mówi o egipskiej kontroli nad Fenicją i handlem drewnem; zob. K.S. Freedy, R. Redford, The Dates in Ezekiel in Relation to Bibie. Babylonian and Egyptian Sources, JAOS 90/1970, s. 462-485.

¹⁷¹    Herodot, Historia, 2,157.

¹⁷²    Tamże, 1, 105.