61797 skanuj0024 (168)

56

podróżowała po Iranie. Jednym z punktów na jej trasie były miejscowości Sistan i Bałuchestan.

Gdy wraz z moim ojcem dotarłam do Kurdystanu, atmosfera tego miejsca, te góry poruszyły mnie. Podczas wędrówki natknęliśmy się na człowieka, który stał w miejscu i czekał aż urośnie roślina! Byłam zdumiona takim stylem życia²⁰.

Mohsen Machmalbaf zasugerował córce postać bohatera nowego filmu - wędrownego nauczyciela poszukującego uczniów. Zaakceptowała ona tę propozycję, przeczuwając w niej możliwości przekazania symbolicznych znaczeń. Próbowała napisać scenariusz po powrocie do Teheranu, ale brakowało jej żywego kontaktu z miejscem akcji przyszłego filmu. Dopiero wówczas, gdy zamieszkała wśród Kurdów znalazła inspira-cję do rozwinięcia pomysłu. Większość dialogów, jakie słychać w Czarnych tablicach (Tacht-e Sijah, 2000) to rekonstrukcja prawdziwych rozmów, które reżyserka prowadziła ze starszymi ludźmi. Samira Machmalbaf nie znała początkowo miejscowego dialektu - sorani, ale zdecydowała, że

Czarne tablice

²⁰ Nouraei Dżahanbaksz, I Know What Louc Means. lnterview with Samira Makhmuibaf, Dircctor of Blackboards. „Film International" 2000, nr 29, s. 17.

bohaterowie będą się posługiwać własnym językiem, chociaż większość z nich znała także perski.

Górską drogą idzie grupa mężczyzn niosąc na plecach szkolne tablice. Jak wynika z rozmowy, od wielu dni bezskutecznie usiłują znaleźć uczniów. Nagle zrywa się wiatr - z góry dobiega warkot helikoptera. Chroniąc się przed niewidzialnym dla nas zagrożeniem mężczyźni kładą się na ziemi i przykrywają swoimi tablicami. Chwilę tkwią nieruchomo niczym gromada gigantycznych żółwi lub płaskich głazów. Po tym wydarzeniu uświadamiają sobie, że błyszcząca czerń ich tablic utrudnia im maskowanie się przed wojskowymi samolotami, pokrywają więc je biotem. Następnie grupa rozdziela się.

Kamera podąża tropem dwóch nauczycieli. Said odwiedza wioski, a Ribuar wędruje górskim traktem. Jednak niezależnie, którą drogę obiorą, wszędzie spotyka ich ludzka obojętność, a nawet wrogość. Chociaż proponują napotkanym jedynie podstawy nauczania - poznanie alfabetu i tabliczki mnożenia, nawet ta elementarna wiedza okazuje się nikomu niepotrzebna. Kiedy zagadnięty przez Saida starzec prosi go o przeczytanie listu od syna okazuje się - jak na ironię - że jest on napisany w nieznanym mu języku arabskim. Nauczyciel, mimo że początkowo się wzbrania, „czyta" dobre wiadomości uspokajając starego ojca.

Drugi członek grupy - Ribuar (w tej roli Bahman Ghobadi) przyłącza się do grupy chłopców szmuglujących z Iranu do Iraku kradzione towary. Nie zważając na ich obcesowość prosi, aby zgodzili się zostać jego uczniami; „Jeśli poznacie litery będziecie mogli po drodze poczytać książkę, albo gazetę. Dowiecie się, co dzieje się na świecie. Możecie też nauczyć się dodawania i odejmowania. Nikt was wtedy nie oszuka w rachunkach". Chłopcy nie dają się jednak namówić: „Nauka i rachunki to dobre dla jakiegoś szefa. My jesteśmy mułami. Żeby poczytać książkę trzeba usiąść, a my ciągle idziemy". W końcu, po długich pertraktacjach, jeden z nich - również o imieniu Ribuar - wyraża chęć współpracy.

W tym samym czasie Said spotyka grupę kurdyjskich uchodźców z Iraku, którzy próbują odnaleźć drogę do domu. Jedyną rzeczą, jaką mają jest worek orzechów. W zamian za czterdzieści orzechów, wyczerpany z głodu nauczyciel zgadza się doprowadzić ich do granicy, a nieprzydatna tablica posłuży za nosze dla chorego starca. Jakiś czas później stanie się rekwizytem w ceremonii ślubnej - Said pojmie za żonę Halale - wdowę z synem. Gdy mężczyzna wypowiada słowa przysięgi, siedząca po drugiej stronie tablicy kobieta zdawkowo akceptuje jego propozycję, zajęta właśnie przebieraniem dziecka. W przeciwieństwie do Saida, Halale od początku odmawia zaangażowania się w związek, który za-