62060 P1170503

342_Janusz T. Podgórski_._

1,5 2 mm i ok. 3 mm, mają też mniejszą średnicę (ok. 5 cm). Również rzadziej występuje, w ich przypadku, zdobienie pętli.

Wśród znalezisk grobowych wyróżnić można dwa warianty. Zachodzi tu prawdopodobnie zjawisko, spotykane u schyłku epoki brązu i we wczesnej epoce żelaza, składania w charakterze darów grobowych mniej okazałych przedmiotów brązowych. Dlatego też na cmentarzyskach nie występują wcale lub rzadko najbardziej okazałe zabytki, znane częściej ze skarbów, jak np. bransolety nerkowate czy napierśniki. Również w omawianym przypadku okazalsze bransolety o powrotnym zwoju składano w skarbach, a ich mniejsze odpowiedniki w grobach. Zjawisko to potwierdza uznanie przez La Baume’a dużych okazów owych bransolet z Krokowej, woj. gdańskie, poprzednio zaliczanych do znalezisk grobowych, za pochodzące ze skarbu, ze względu na pokrywającą je patynę bagienną (W. La Baume 1939, s. 221). Odmiana nadwiślańska bransolet większych rozmiarów mogła też służyć jako ozdoby ramienia, czyli naramienniki, podobnie jak w przypadku tzw. naszyjników podłużnie żłobkowanych (por. niżej).

Wskazana tu różnica okazów pochodzących ze skarbów i cmentarzysk dowodzi braku tożsamości bransolet występujących w obu kategoriach znalezisk, ale i utrudnia ich datowanie oraz analizę, ze względu na luki w znajomości oryginalnych zabytków o określonych miejscach znalezienia, powstałe w wyniku wojennych losów zbiorów archeologicznych i brak dokładnych opisów. Przypuszczalnie czwarta, najmniejsza odmiana tych bransolet, właściwie służąca jako ozdoba palców rąk i znana w literaturze niemieckiej jako Noppenringe, jest chronologicznie najmłodsza (Brzeżno, woj bydgoskie, Chełmno, woj toruńskie, Gdynia Wielki Kack. woj. gdańskie), datowana przez E. Petersena na okres halsztacki (1929, s. 112).

Jak wynika z rozmieszczenia znalezisk omawianych bransolet na Pomorzu Gdańskim (ryc. 1), większość tych ozdób skupia się w części północnej, nadmorskiej, zwłaszcza w pasie pobrzeża, między Bałtykiem a pradoliną Redy - Łeby. Występują tu one zarówno w skarbach, jak i w grobach. Natomiast w południowej części Pomorza Gdańskiego znamy je wyłącznie ze skarbów, które — z kolei — występują na całym obszarze tej części Pomorza. Koncentracja mniej okazałych wariantów (małych i średnich) bransolet o powrotnym zwoju w pasie nadmorskim przemawia za ich miejscową produkcją w tym właśnie rejonie.

Na cmentarzyskach władysławowskich odkryto je na obu stanowiskach. W Swarzewie (grób Vffl, badania XI/1912, pole Barana) 4 takie bransolety występowały wraz z popielnicą z 2 uchami, nakrytą fragmentem grubościennego naczynia. Natomiast we Władysławowie (grób II, Vtt 1914. pole Torlińskiego) jedna zniszczona bransoleta omawianego

rodzaju znajdowała się w grobie wraz z popielnicą dwusiożkową. nakrytą płaskim kamieniem (W. La Baume 1939. s. 220. 232. 241). Niestety, na podstawie publikowanych rysunków (W. La Baume 1934. ryc- 9d: E. Petersen 1929. tabL 5 r t) i lakonicznych opisów trudno coś bliższego powiedzieć o wyglądzie tych ozdób. Przypuszczalnie jednak, ze względu na małą średnicę, nie można ich zaliczyć do odmiany nadwiślańskiej najbardziej okazałych bransolet, znanych ze skarbów. Również pętle tych ozdób nie są zdobione.

Z powyższego wynikają następujące ustalenia: 1 bransolety o powrotnym zwoju występujące w skarbach i grobach należą do różnych odmian i wariantów i różna też może być ich funkcja; 2 cecha długotrwałości nie można obejmować poszczególnych wariantów tych bransolet; 3 — relacje chronologiczne poszczególnych wariantów nie zostały jeszcze ustalone, dlatego też na razie brak podstaw, aby bransolety te stanowiły argument za przesunięciem chronologii grobów, w których wystąpiły, do okresu EB V, jak to uczynił E. Petersen. Niemniej należy liczyć się z taką ewentualnością.

Bransolety taśmotoate, podłużnie żłobkowane (ryc. 2). Bransolety tego rodząju, zwane też pseudospiralnymi, wykonywano z blachy brązowej. Uważa się je powszechnie za powstałe z omówionych poprzednio bransolet o powrotnym zwoju. Zachowały po nich podłużne żłobkowanie. jako reminiscencję drutu, oraz pętlę umieszczoną u góry ozdoby z lewej lub z prawej strony, ponieważ - tak jak ich pierwowzory

noszone były parami. Znane są zarówno ze skarbów, jak i cmentarzysk. Znaleziska ze skarbów datowane są na okres EB V (E. Sprockhoff 1956, t. 1, s. 179), a okazy pochodzące z grobów na początki wczesnej epoki żelaza (W. La Baume 1939, s. 222).

W polskiej literaturze archeologicznej omawiane bransolety zwane są niekiedy wielkowiejskimi (od znaleziska w skarbie w Wielkiej Wsi. dziś Władysławowo), przy czym na ogół nie rozróżnia się poszczególnych odmian tych ozdób (J. Kostrzewski 1958, s. 149: L. J. Luka 1979a. s. 217). Według G. Kossinny wyróżnić można wśród nich 3 podstawowe odmiany: 1 - Wielka Wieś, 2 Lebcz. 3 — Strzeze w ko (1915, s. 97). Pierwsza odmiana pojawia się wyłącznie w skarbach, przede wszystkim na Pomorzu, ale również w Wielkopolsce (Kaliszanki) i na Samba (Złoty Gaj; E. Sprockhoff 1956, t. 2. s. 66. wykaz do mapki nr 25) W skarbach z Władysławowa i Chwarzna. w woj. gdańskim, występowały one wraz z cienkimi naszyjnikami tordowanymi. z końcami czworokątnymi, zwiniętymi w uszka (E. Sprockhoff 1956. t- 1. s. 26, 60). Drugą i trzecią odmianę spotykamy natomiast zarowno w skarbach, jak i w grobach. W przeciwieństwie do poprzedniej odmiany, która jest właściwie bram letą otwartą, kolejne odmiany mąją zamknięcia różnorodnie ukszta