62384 skanuj0004 (349)

potencjalny, abstrakcyjny. Język istnieje tylko w świadomości społecttii jako zbiór możliwości komunikowania się, natomiast tekst ni a chara k 11* konkretny, jest realizacją jednej z wielu możliwości systemu językowego.

Fakt, że język jest narzędziem społecznej komunikacji ludzi, determinuje ogółu aspekt tekstów: ich naturalną niejako postacią jest dialog, rozumiany jako wypowlt dzi dwu lub więcej podmiotów na określony temat. Sytuacja dialogów sprawia, że tekst jako całość ma charakter wielopodmiotowy, a poszczególne wypo wiedzi nie mają, z punktu widzenia tematu, charakteru autonomicznego. Wypowli dzi składowe dialogu nazywamy replikami lub kwestiami. Znaczenie i sen poszczególnych replik ujawnia ich wzajemny stosunek.

Naturalność dialogu jako postaci tekstu pochodnej od funkcji komunikatywne języka rzuca charakterystyczne światło na monolog, który jest wypowiedz jednego podmiotu, odznaczającą się obcą dialogowi ciągłością i spójnością. MonuM jako wypowiedź-tekst pretenduje do samodzielności i autonomii, jednak z sami natury języka wynika, że jest on zawsze kierowany do jakiegoś adresata i jako taki obliczony na jakąś jego reakcję językową i z tego powodu monolog nie jest prosi y||J przeciwieństwem dialogu. Należy rozróżniać pomiędzy tekstami jedno- i wielopml miotowymi, ale rozróżnienie takie nie oznacza, że monolog jako wypowiedź jedriopm dmiotowa może nie zawierać elementów dialogowych. Często nawet, na przykład w Izw. monologu wewnętrznym, roztrząsa się jakiś problem w taki sposób, ■ argumenty przeciwstawiane są sobie na kształt replik dialogowych.

Dialog i monolog wyczerpują postaci tekstu wyróżniane ze względu na liołdif podmiotów mówiących i pozwalają na definicję tekstu w następującej formule:

Tekst jest to wypowiedź skończona jednego, dwu lub więcej podmiotów ioł jeden temat, utrwalona lub nie, realizująca reguły systemu językowego w takim stopniu, że może być zrozumiała, mająca postać niezmienialnej i nieodwracalni¹! sekwencji znaków językowych, która z punktu widzenia nadawcy ma kompletną ilofl informacji skierowanych do określonego adresata.

Tworzenie tekstów polega na wyborze z paradygmatu językowego tego, co jml niezbędne dla sformułowania informacji, i na ułożeniu, skomponowaniu z lyeli wybranych elementów całości tekstowej syntagmy. Bywa tak, że elementy ukłlulll paradygmatycznego podlegają w projcesie mówienia pewnym przekształceniom, tratM formacjom lub że ich układ tekstowy odbiega od normy językowej czy językowego zwyczaju. Takie przekształcenia mają charakter stylistyczny, dopóki komunikat lali organizowany nie zatraca zdolności informacyjnych. Przykłady niżej przytoczom dowodzą, że inwencja w zakresie organizacji językowej tekstu może być ogromni

W białodrzewiu jaśnie dźni słoneczno,

Miodzie złoci binlnpułcm źyśnie,

Drzewin pełni pH/r/.cli) i pasieczni!,

A przez liście krusnic pęk słowianie,

(), Tuwim, Sh/ńmnit, 8)

IM

pi v |»«i m 111 h | • i < y 'im, być w nU*I u i ilu 1A1 iii« li

wywam

ile

t lutu IM lia z mielił guńku wyMęp w niebo, drzrwo zanim nutiuy niemota) i moje Jii maiti ezrgo być do niczego (i wy do idezegn bez wszystkiego jii br/. niczego do wszystkiego im chwilę nieba, drzewa przed ich mi zdonłezrgowicniern

I

(M Iłinlm/rwNki, HwtinU sit w Roiciach do cttRoi)

PI ||l mim 11 kin władz polszczyzną, teksty wyżej cytowane nie sprawią większego ll «« ul. 11 tleniu sensu i znaczeń, l>o każde z użytych w nich słów pochodzi ze ii| i |i .i i polskiego, znane s;t z rozmaitych tekstów jako będące w powszech* u#,.Im izitslki słowotwórcze morfemy i sposoby tworzenia niektórych •MIII litiumh' ziiyi li, czyli słowo fo r iii. Każcie z tych słów, jakich użyli autorzy I ll a 11111 i • i usadzone w polszczyźnic i dlatego łatwo określamy znaczenia slow IIH i .1.11 li. n Ii funkcje* składniowe. Na przykład: w białoclTZiwiu okolicznie okolic/nik sposobu bądź stopnia i miary, <l£ni orzec/emi',

dopełnienie, tyduio dopełnienie. W utworze Białoszewskiego ro/.po* MKł Hf ihliiiih u u mi li sicilimkowość i kości i potrafimy odtworzyć sytuację liryczną, |l|j |j|ji||iilnl In vt /uy wypowiada tekst utworu, licz względu jednak na to postaci ■Hfłlllli tu lisi ni) odt zuwać jako efekt bardzo silnej ingerencji poetów w normy |^ti tt jfiltu })|zekszlalcenia zwyczajów słowotwórczych polszczyzny.

^^ujni |y między systemem językowym a tekstem przedstawiamy lak:

system językowy (kod)

I

wybór    układ przekształcenie

^v tekst "

11, |. ii |    | ul l.i.l s,| wnni likami bezwzględnymi wypowiedzi, natomiast

1*1 il l Mili nu jesi opn.uja l<ouiccziii|. Pojęcie wyboru zawiera implikację, I lii V IniWt dysponuje więcej niż jedna możliwością uformowania sekwencji .i, i .11. i. I. określone llilhrmucjc. I lak jest rzeczywiście. Język dysponuje • jlljil )l|    imumili zuyt li wuriuśri semantyc.znychl podobne z.mic/.euia i Neusy

^Ha|{||tytit n.i MKjrn/maiiszr spiisoby, Dzieje się tak dlatego, że wyborów innymi . I. .kun v w.u im wszystkie li poziom ach system u językowegu, |uL|^|ili nsM-iiknl. skleditjaeyell się ii.i mego podsystemów: liinnlogii/u. go.

II)