62689 ScannedImage 3

(1)    Model liberalno-gospodarczy [...], który postrzega rozróżnienie między publicznym a prywatnym przede wszystkim w kategoriach rozróżnienia między administracją państwową a gospodarką rynkową.

(2)    Stanowisko republikańskie (i klasyczne), które postrzega dziedzinę „publiczną” w kategoriach politycznej wspólnoty i obywatelstwa, odróżnianych zarówno od rynku, jak i administracji państwowej.

(3)    Stanowisko, reprezentowane na przykład w pracach Arićsa (i innych znaczących twórców historii i antropologii społecznej), które postrzega dziedzinę „publiczną” jako sferę płynnej i polimorficznej towarzyskości.

(4)    Tendencja [...] obecna w niektórych pracach z zakresu historii ekonomii i w niektórych analizach feministycznych, która postrzega rozróżnienie między „prywatnym” a „publicznym” w kategoriach rozróżnienia między rodziną a gospodarką rynkową (gdzie ta druga staje się dziedziną „publiczną”)¹.

Wiele niezgodności terminologicznych może wynikać z trudności w dopasowaniu rzeczywistości nowoczesnej, która - o czym wiadomo co najmniej od czasów Hegla - ma postać trójdzielną i składa się z rodziny, obywatelskiego/burżuazyjnego społeczeństwa oraz państwa, do binarnych, dychotomicznych kategorii „publicznego” i „prywatnego”, które w znacznej mierze wywodzą się z dualistycznego podziału starożytnego miasta-państwa na oikos i polis. Odmienność nowoczesności polega właśnie na pojawieniu się amorficznej, złożonej, a zarazem autonomicznej sfery - społeczeństwa obywatelskiego lub sfery społecznej - która mieści się gdzieś pośrodku, między właściwą sferą publiczną i sferą prywatną, wykazuje jednak ekspansywne tendencje do przenikania i wchłaniania obu z nich. Ponadto rzeczywiste granice empiryczne między tymi trzema sferami są bardzo nieszczelne i nieustannie ulegają przesunięciom, co sprzyja wzajemnemu ich przenikaniu się. Można by rzec, iż każda z nich posiada zarówno prywatny, jak i publiczny wymiar².

Ponieważ rzeczywistość społeczna sama w sobie nie jest dychotomi-czna, zastosowanie kategorii binarnych prowadzi z konieczności albo do wyraźnego wyodrębnienia jednego z biegunów i uznania reszty rzeczywistości za amorficzną kategorię rezydualną, albo do wyraźnego wyodrębnienia obu skrajnych biegunów i pozostawienia poza obszarem zainteresowania nie mniej amorficznej rezydulanej sfery rozciągającej się między publicznym a prywatnym. Te koncepcje na przykład, które zaczynają od wyraźnego wydzielenia sfery prywatnej, rozumianej albo jako sfera indywidualnego ,ja”, albo jako intymna sfera rodzinnych i towarzyskich kontaktów, zaliczają na ogół wszystko inne do niezróżnicowanej kategorii „publicznego”. Za skrajny przykłąd takiego podejścia może służyć socjologia Ervinga Goff-mana. To, co Goffman nazywa „obszarem życia publicznego”, obejmuje całą dziedzinę bezpośrednich interakcji twarzą w twarz, włącznie z „bezpośrednimi interakcjami twarzą w twarz w prywatnym środowisku domowym”^{3 4}. Właściwa sfera prywatna ogranicza się do przestrzeni ukrytej „za kulisami”, gdzie jednostka może odpocząć, nie będąc widzianą przez nikogo, zanim przywdzieje znowu teatralną maskę, w której jej publiczne ,ja” zagra swą rolę w strategicznych „rytuałach interakcyjnych” odgrywanych w miejscach publicznych. Z kolei te liberalne koncepcje, które zaczynają od wydzielenia sfery publicznej jako publicznego sektora państwowego, zaliczają zwykle wszystkie pozostałe sfery do bliżej nieokreślonego „niepaństwowego” sektora prywatnego⁵.

Część różnic pojęciowych dzielących poszczególne stanowiska nie ma jednak wyłącznie charakteru terminologicznego ani też nie wynika po prostu z odmiennego postrzegania przebiegu rzeczywistych empirycznych granic. Odzwierciedlają one w znacznym stopniu, jak zauważa Weintraub, „głębsze różnice w teoretycznym (i ideologicznym) zaangażowaniu”⁶. Innymi słowy, są to normatywne, sprzeczne z faktami krytyczne ujęcia historycznego

87

1

   Jeff Weintraub, The Theory and Politics of the Public/Private Distinction [w:] Jeff Weintraub, Krisnan Kumar (red.), Public and Private in Thought and Practice. Perspec-tives on a Grand Dichotomy, Chicago 1997.

2

   Zob. Jean L. Cohen, Andrew Arato, CMI Society and Political Theory, Cambridge, Mass. 1992. Przyjęta w tej pracy koncepcja społeczeństwa obywatelskiego i sfery publicznej zbliżona jest do teorii Cohena i Arato, której zresztą wiele zawdzięcza.

3

   Zob. np. Joseph Bensman, Robert Lilienfeld, Between Private and Public: The Łosi Boundaries of the Self New York 1979.

4

   Por. Erving Goffman, Relations in Public. Microstudies of the Public Order, New York 1971, s. IX; idem, The Presentation of Self in Everyday Life, Garden City, N.Y. 1959; idem, Behavior in Public Places, New York 1963; idem, Interaction Ritual, New York 1967.

5

   Rekonstrukcję i wielostronną krytykę liberalnej koncepcji publicznego i prywatnego zob. S. I. Benn, G. F. Gaus (red.), Public and Private in Social Life, New York 1983.

6

   Weintraub, Public/Private..., op. cit.