62785 P1120686 resize

jakiej hieroCanii jest dany zabytek lul* obiekt — juk,) kategorię tuktów religijnych symbolizuje.

P*rz> imujiic tuki pogląd archeolog ma zatem do czynienia z hicrolaniami ( zakładając. iz prawidłowo interpretuje zabytki) i na tej podstawie musi zrozumieć i uczynić zrozumiałym przejawiające się za ich pośrednictwem odmiany sornun (Makicwicz. Prinke 1981 . s. 62; Hliadc IW3. *. II). Hlcro-fanic mogą występować wszędzie, w każdej dziedzinie życia fizjologicznego, ekonomicznego, duchowego i społecznego W każdej kategorii przedmiotów mogą być takie, poprzez które objawia sic świętość. Przedmiot taki przestaje hyc czymś zwykłym, przybiera wymiary sakralne, aczkolwiek w sferze fizycznej mc musi on różnić się niczym szczególnym od innych. Odrębnym zagadnieniem jest natomiast ustalenie przyczyn, które doprowadziły do przekształcenia w hierofamę lub do tego. że coś przestało ni«ą być. Mierofuniu zakłada jakiś wybór, wyraźne oddzielenie przedmiotu hierofanicznego od otaczającej go reszty (Hliadc 1993. s. 16-19).

Truizmem byłoby stwierdzenie, iż z trzech części religii: tcorctyczno-dog-maiycmej. praktyczno-kuItowej i organizacyjnej (Gcdiga 1989. s. 212) stosunkowo nj*lepiej uchwytne w materiale archeologicznym są pozostałości, najogólniej mówiąc, obrzędów czy innych działań kultowych i większość prac ogranicza się do ich przedstawiania. Zasób zabytków tuk ruchomych. jak i nieruchomych. które mogą być podstawią dla rozważań na temat wierzeń jest ograniczony a praktycznie taki sum podawany jest we wszystkich niemal pracach. Kategorie właściwie nie /nucniają się od lat; obserwuje się raczej przyrost ilościowy niż jakościowy. Jednakże i tu zauważyć można pewne zmiany. Stwierdzenie o braku miejsc kultu na osadach kultury łużyckiej (np. Gcdl 1988. s. 690j należy poddać weryfikacji w świetle niektórych znalezisk. np. Sobicju-chy . woj. Bydgoszcz (Ostoja-Zagorski 1993. s. 36. ryc. 4) czy Białobrzegi, woj. Rzeszów (Czopek 1986. s. 209: 1989. s. 242-245. ryc. I).

Cmentarzyska traktowane dotychczas głównie jako źródło poznania obrządku pogrzebowego (Malinowski 1962) — choć czyniono także próby odtworzenia na ich podstawie struktur społecznych (Gediga 1963) i demograficznych i Piasecki 1990) — można rozpatrywać także pod innym kątem. Coraz częściej ejcjrht it*- formułowany jest postulat, iż nekropolia to nic tylko miejsce pochówku c/łiHiki»w dartej społeczności, ale także miejsce kultu (Bukowski 1996,

. 30H-315). Według M Cedla (1996. s. 350) dla południowej i wschodniej polski nekropolie sją głównymi stanowiskami, poprzez które mo/nu poznać przedstawienia myślowe nosicieli kultury łużyckiej. Nalcż.y zgodzić się ze zdaniem B Gcdigi (1976. s. 121 ). iż „...nie należałoby zespołu tych przedmiotów łączyć wyłącznic z obrzędami grzebalnymi, jak na to mógłby wskazywać fakt znajdowaniu ich głównie w grobach...'*. Nic można zapominać także i o tym. iż noc na każdym cmentarzysku czynności kultowe, czy ogólniej mówiąc przejawy relagia. musiały manifestować się w ten sam sposób czy równie silnie.

Najpełniej problematykę dotyczącą doktryny religijnej ludności kultury łużyckiej przedstaw 11 w swych pracach pn»f. Ił. Gediga (np. 1976; 1979);

omawiana jcsi ona także w innych oprucowankuch syntetycznych (np. Gcdl 1988 jh. 689). Poza lym dysponujemy różnego rodzaju przyczynkami, w których poruszane saj tylko niektóre aspekty zugudnicó związanych z wierzeniami¹.

Panuje pogląd. że w cyklu kultur pól popielnicowych następuje przesunięcie punktu ciężkości kultu z bóstw płodności i wegetacji na bogów niebiańskich, z których słońce lub bóstwo solurnc miałoby być przedmiotem szczególnej czci (Douzek 1995. s. 149). Nujogólniej rzecz ujmując, uważa się, że w religii ludności kultury łużyckiej podstawowe motywy doktryny związane były z wierzeniami solamp-lunamymi. Elementy te są wspólne w dużej mierze także dla terenów sąsiednich. Obserwuje się wyraźny rozwój obrzędów i związanych z nimi symboli u plemion zachodnich kultury łużyckiej nu przełomie epok brązu i żelaza, co łączone jest z wpływami halsztackimi (Gediga 1989. s. 215). Wydaje się. iż w tym czasie następuje znaczne zróżnicowanie kultów w obrębie poszczególnych grup lokalnych, gdzie mogły utrzymywać się różnorodne przeżytkowe wierzenia, a także ich lokalne warianty (Gediga 1976. s. 113.155: 1979. s. 321).

Na cmentarzyskach pr/oplatają się i zazębiają min. przejawy stosunków społecznych, obrządku pogrzebowego, a także ogólnie wyznawanych wierzeń. Trudno jest z tego konglomeratu wypreparować w czystej postaci elementy kultu. a pośrednio doktryny, które nic mają bezpośredniego związku z eschatologią. Na maciejowickiej nekropolii wydają się to być znaleziska naczyń riiczawicrających kości, kości zwierzęce i krzemienie w grobach oraz symbolika niektórych ornamentów i być może inne zjawiska, juk np. skupiska grobów, ale ten problem wymaga jeszcze dalszych badań.

Problematyka występowania na cmentarzyskach kultury łużyckiej obiektów, w postaci naczyń lub ich zespołów, w których nic stwierdzono kości, została już przedstawiona w literaturze (Mogiclnicka-Urban 1992). Jeśli chodzi o Maciejowice obejmowała ona tylko okres badań do 1990 r. włącznie. Następne sezony wykopaliskowe przyniosły powiększenie liczby pojedynczych naczyń do 49, u zespołów do 13. co stanowi 5.82% wszystkich obiektów nu cmentarzysku. Badania chemiczne wypetnisk wykazały wcześniejszą obecność w nich substancji organicznych, zapewne produktów mięsnych. Są to na ogół naczynia małych rozmiarów, najczęściej kubki, a tukże umforki. Obserwuje się specyficzne ustawienia lak pojedynczych naczyń, jak i ceramiki w zespołach. Częste jest przechylanie czy odwracanicJW sklud dwóch zespołów wchodziły grzechotki (poduszkowata i dwustożkowata). w skład jednego naczynia miniaturowe, n innego dwie zoomorilcznc figurki. Specyfika występowania pozwo-lilu odróżnić je od przystawek i uznać za odrębną kategorię znalezisk, zlokalizowanych nu ogół na krawędziach skupisk grobów, a sporadycznie po-' Por. np. ostatnioopublikowany obszerny tom - Artkóologbrht zawierający utykały. w których kwestie związane i kultem w epoce brązu i wczesnej epoce /cisza ujęte zostały głównie od strony jego materialnych porostalotci w formie związanych z nimi miejsc i przedmiotów.

77