62894 skanuj0005 (426)

Rys. 1. Aparat użyty przez Hessa w badaniach nad reakcją piętna. Składa sięzokrągłej bieżni, na której obraca się atrapa kaczki. Kaczątko podąża za atrapą. (Według: E. H. Hess, 1962^ s. 229)

cyj-

vym

sile.

ćzni

;ów

ser-

)WO

3nia iton ^eb ego . iek any nie ■nić inia iwa mu :ca.

m

nie / a-:ha Bzy oły

ty-

i)w

z\a

im

go

zą.

ny

-^eJ

warunki (jest większy od pisklęcia i porusza się), a więc może to być sztuczna kaczka czy nawet poruszający się sześcian. Obserwowano też u izolowanych po wykluciu się kacząt czy gęsiąt tendencję do podążania za opiekującymi się nimi ludźmi (por. rys. 2). Tak więc, jakkolwiek reakcja podążania za jest wrodzona, zwierzę musi się nauczyć powiązania jej z odpowiednim bodźcem. Lorenz podkreśla następujące cechy reakcji piętna:-ksztełtuje.się ona w okresie krytycznym dla organizmu (u piskląt rozpoczyna się od kilku do kilkunastu godzin po wykluciu zjaja i trwa przez kilkanaście godzin); ponadto charakter jej jest nieodwracalny i wyznacza późniejsze preferencje społeczne danego osobnika, tak np. zwierzęta, które zafiksowały się na człowieku, mogą później ignorować osobniki własnego gatunku i przenosić na ludzi wszelkie afiliacyjne zachowania (np. zaloty). Dalsze badania (Thorpe, 1963) nie potwierdziły uniwersalności tej cechy reakcji piętna, przynajmniej u niektórych gatunków. Badanym osobnikom, u których wytworzono reakcję piętna w odniesieniu do człowieka, udało się nawiązać z osobnikami własnego gatunku pewne kontakty społeczne.

Bodźce wyzwalające wrodzone reakcje czy całe złozone schematy zachowań etologowie nazywają wyzwalaczami (re/easers). Złożone schematy zachowań cechuje hierarchiczna struktura, na każdym poziomie tej struktury potrzebne są odpowiednie wyzwalacze do wywoływania kolejnych aktów zachowania (tak np. w zachowaniu godowym pewne właściwości

103