religia a kultura3

88 RELIGIA A KULTURA

Przypadki takie występowały w prowadzonych przez autorkę badaniach nad akuituracją w Polsce imigrantów polskiego pochodzenia z Kazachstanu (Grzy-mała-Moszczyńska, 2000). Osoby określające się w momencie przyjazdu do Polski jako katolicy, w momencie gdy poczuły się odrzucone poprzez innych członków parafii (z powodu wyraźnego rosyjskiego akcentu), odchodziły od katolicyzmu. Stawały się członkami wyznań, które akceptowały ich bez zastrzeżeń (najczęściej byli to świadkowie Jehowy lub mormoni).

Omówione zostało do tej pory zachowawcze funkcjonowanie religii, która (nawet w najbardziej dramatycznych okolicznościach pozwala - poprzez swoją Tt / niezmienność, czy to na poziomie celów, czy też celów i środków prowadzących do ich osiągnięcia - poradzić sobie z trudnymi sytuacjami, jakie człowiek xp • napotyka w życiu.

Kolejne sposoby, w jakich religia pozwala zachować poczucia znaczenia, dotyczą różnego rodzaju działań reformatorskich, zarówno na poziomie życia jednostki, jak i na poziomie grupy społecznej. Jeden z przykładów to odnalezienie dzięki religii nowej drpg[ w życiu, prowadzącej do realizowania ważnego dla człowieka celu. Podobnie ryty przejścia, analizowane przez Arnolda van Gennepa (1960), wskazują, że jednostka^ wchodząc w nowe etapy życia, ma za I pomocą religii z jednej strony - utrzymać spójność osobowości i.,.koherepcj^~ a z drugiej, również za pomocą religii stać się nowym .człowiekiem. W rytach > tych wyraźnie występuje oddzielenie jednostki od dotychczasowej grupy, przejście przez trudny i niekiedy bolesny rytuał, akcentujący zasadniczą zmianę w dotychczasowym statusie jednostki wewnątrz grupy, a wreszcie ponowne włączenie do grupy, ale jut w nowym, odmiennym charakterze.

Bardzo istotną rolą religii w procesie głębokiej transformacji jednostki jest nadawanie szczególnego znaczenia procesowi przebąęzenia. za. doznane krzyw-. yjy. Religia - dostarczając modeli.sytuacji (np. przebaczenie oprawcom, wygłodzone przez Jezusa na krzyżu) - może ułatwić ofierze przestępstwa zaoferowanie bezwarunkowego przebaczenia sprawcy. Może ona również wskazywać na wartości, w imię których takie przebaczenie powinno mieć miejsce (potrzeba uzyskania przebaczenia ze strony Boga). Wreszęje reiigia posiadaj^ody zachęcenia do udzielenia takiego przebaczenia poprzez spegaln^ chwile wjrakcie rytuałów religijnych.

Przebaczenie ma głęboko uzdrawiające i transformujące znaczenie dla osoby, która potrafi go udzielić. Jego wagę i skutki, na poziomie jeefnoitkowym, ilustrują wyniki badań klinicznych nad uczestnikami grupy terapeutycznej dla osób dorosłych, wobec których w dzieciństwie dopuszczono się kazirodztwa (Freedman i Enright, 1996). Skutkami przebaczenia było u uczestników grupy podwyższenie samooceny, wzrost nadziei, obniżenie poziomu depresji i lęku, pojawienie się pozytywnych uczuć wobec osoby, która dopuściła się wobec nich tego czynu.

Teoretyczny schemat sposobu użycia religii do radzenia sobie z sytuacją trudną oraz zmian, jakim religia podlega w trakcie lego procesu, stanowi dogodne zaplecze dla lepszego rozumienia zjawisk zachodzących w życiu religijnym

wCjnakroskafi) Przykładem może być wyjaśnienie przyczyny, dla której fundamentalizm religijny nie tylko utrzymuje, ale wręcz powiększa grono swoich zwolenników. W. sytuacji wzrostu zagrożenia i niepewności, przeżywanych przez coraz-wię^s/ą liczbę członków danego społeczeństwa, religiai^dostarcza3 poczucia stałośęi¹ w zakresie bądź celów, do jakich powinien.dążyć człowiek, bądź prowadzących do ich realizacji środków. Staje się ona ważnym źródłem wsparcia"31'a zachwianego poczucia identyczności jednostki.

4.3. Teorie humanistyczne

Psychologowie, prezentujący w swoich badaniach nad religijnością podejście humanistyczne, to Gordon Allport, Erich Fromm, Abraham Maslow i Viktor Franki. W tej części rozdziału zostaną przedstawione zarówno ich poglądy, jak i zarys psychologii transpersonalnej, wyrosłej na gruncie psychologii humanistycznej.

Mimo różnorodnych sposobów podejmowania przez wymienionych wyżej autorów problemów religijności, ich podejście do natury człowieka ma wiele cech wspólnych. Po pierwsze, wyrażają oni przekonanie o istnieniu wrodzonych ludzkich możliwoścLrozwoiowycti (iwman potentials), po drugie, przekonanie o znaczeniu i unikalności jednostki ludniej,, po trzecie zaś, dążenie „człowieka do realizacji wartości i pófrzeb duchowych (Uchnast, 1982; Wulff, 1999).

Najcenniejszym wkładem Ąllporta do psychologii religii jest wprowadzenie pojęcia dojrzałego poczuęiąx?J>&'in.V‘&P (religioiis sentiment). Jest to, zdaniem Ąllporta (1950), relatywnie stały^cieinent^osobow-ości, rodzaj postawy, jaki łączy elementy emocjonalne i poznawcze, a którego przedmiotem jest odniesienie człowieka do zdefiniowanego”pfze3miotu wartości - istoty Bytu. Poczucie religijne jest rodzajem spójnej filozofiiiżycia, obejmującej ustosunkowanie do różnorodnych aspektów egzystencjiTzłowieKa. Wartości religijne, z uwagi na swój autonomiczny charakter, najlepiej nadają się - zdaniem Ąllporta - do tworzenia takiej unifikującej filozofii życia. Podkreślał on jednak, ze inny system wystarczająco spójnych wartości może służyć takiemu samemu celowi.

Wiele poglądów Ąllporta dotyczących roli religii w życiu człowieka pozostaje w zbieżności z poglądami Wiliama Jamesa, Chodzi tu szczególnie o wspólne dla obu autorów przekonanie o istnieniu nieskończonego bogactwa fonn,_w jakich może przcjawjajLsię Iudzka-religijność, przeświadczenie o zna-

czeniu cia poznania lego zjawiska dokumentów' osobistych, będących relacjami__

o takich przeżyciach, oraz przekonanie o potencjalnie pozytywnej roli^jaką reIigiąmoże ^degrac w ludzkim życiu.

W grupie poglądów prezentowanych przez psychologię humanistyczną mieszczą się również poglądy Ericha Jtomma (1966). Rcljgia, w jggo npinii^, stanowi istotna .składowy kultury grupy, jest nieodłączna właściwością człowie-.    ^:

w;

ka. wynikającą z potrzeby posiadania przez niego systemu odniesienia oraz

i.