63137 S5006345

rej fragment zametrykowano wraz z zespołem narzędzi żelaznych (ob. 294) z osady w Krakowie Wyciążu 5. a którą datować trzeba najwcześniej na późny odcinek stadium BI lub już na początek stadium B2 okresu rzymskiego. W każdym razie, mocnego podkreślenia wymaga obecność w prezentowanych tu zespołach form, które na terenach kultury przeworskiej stają się powszechne dopiero w okresie rzymskim (por. też Woźniak 1990,56).

3.1.22. Ceramika ..kuchenna" typu kultuiy przeworskiej (grupa technologiczna IIB)

Zbiór ceramiki tej kategorii (grapa IIB) liczy około 28 000 skorup i stanowi nieco ponad 60% inwentarza ceramicznego z omawianych tu osad. W tej liczbie znajduje się około 40 zachowanych w całości naczyń. 2620 ułamków brzegów i 725 fragmentów den. Serie pochodzące z poszczególnych stanowisk różnią się wyraźnie, zarówno pod względem liczebności, jak i udziału procentowego w całości zbiorów odkrytych na nich naczyń (por. tab. 13). Udział ten waha się od około 84% (w niewielkim zbiorze z Krakowa Pleszowa 49) do nieco ponad 50% w inwentarzu naczyń z osady w Krakowie Krzesławicach. Oczywiście wszystkie podawane tu szych niż omówiona wyżej ceramika „stołowa", w porównaniu jednak do opisywanych w dalszej części analizy naczyń grap technologicznych UC i UD. odznaczające się wyraźnie ..lepszą jakością". Masa ceramiczna, z której wykonano omawiane tu okazy, jest zazwyczaj dobrze wyrobiona, jednolita, starannie połączona z domieszką schudzającą. Do schudzania gliny stosowano, z reguły, domieszkę jednorodną, tak pod względem rodzaju, jak i grubości ziarna. Był nią najczęściej tłuczeń kamienny (drobno-, średnio- lub gruboziarnisty), jednak niemal połowa skorup wykazuje obecność szamotu, co stanowi pewną odmienność w stosunku do praktyk stosowanych na terenach właściwej kultury przeworskiej, gdzie ceramika schudzana domieszką szamotu jest rzadkością. Sporadycznie obserwuje się domieszki innego rodzaju - piasek, drobny żwir. łyszczyk, okruchy wapienia. W niezbyt licznych przypadkach (ok. 140 skorap, w tym 15 ułamków brzegów) stwierdzono także domieszkę pojedynczych okruchów grafitu, bądź rozdrobnionych skorup grafitowych. Wśród naczyń wykonanych z gliny z domieszką grafitu spotyka się zazwyczaj garnki, zarówno okazy prezentujące najbardziej typowe dla inwentarzy przeworskich formy o zgrubiałych, facetownych brzegach (odm. 13-4 - tabl. 58:10; 88:9), jak też (nieco częściej?)

Stanowsto	Liczba naczyń i fragmentów	Udział w calowi inwentarza ceramicznego	Brzegi	Dna
Ck>	280	60.9%	29	3
Krosta wice	8180	523%	770	340
Pieszo* 17	9380	633%	650	160
Pleszów 1IA	120	72,7%	25	2
Pleszów 20	2930	65.8%	265	29
Pleszów 49	200	843%	19	1
Wydątc5	6881	68.1%	899	190
Marne	278971	60,9%	2657	725

Tabela 13. Frekwencja ceramiki „kuchennej" typu kultury przeworskiej na poszczególnych stanowiskach Tobie 13. Occurrence of tablewarc of the Przeworsk culturc type on panicular sites

liczby traktować należy orientacyjnie - jednostka to nie zawsze jedna skorupa, lecz często kilka ułamków ce-ramki nie zawsze możliwej do wyklejenia (podobnie w przypadku fragmentów brzegów). Ponadto nie można wykluczyć pewnego procentu błędów spowodowanych trudnościami w odróżnieniu ceramiki tego typu od naczyń omawianych dalej grap ceramicznych I1C i UD. wreszcie, zaliczeniem do omawianego tu zbioru ułamków ceramiki, zwłaszcza mało charakterystycznych fragmentów brzuśców, które w rzeczywistości pochodzą z naczyń innych kultur i na odwrót.

3.12.2.1. Charakterystyka cech technicznych i technologicznych

Ceramika omawianej tu kategorii charakteryzuje się dość zróżnicowanymi cechami technologicznymi, generalnie jednak odpowiada dość dobrze standardom obowiązującym dla naczyń „kuchennych” kultury przeworskiej. Do zbioru zaliczono naczynia mniej starannie wykonane i wygładzone, najczęściej o ściankach grub-proste garnki beczulkowate bądź jajowate (odm. 15: tabL 30:3,70:6,110:11,183:4), a w pojedynczych przypadkach miski (tabL 3585) i naczynia sitowate (tabl. 111:6). Ponieważ z reguły występują one w naczyniach lepionych z gliny schudzonej szamotem, stanowić mogą domieszkę przypadkową.

Naczynia są zwykle dość starannie uformowane, o stosunkowo równych ściankach, których grubość waha się w granicach 6-12 mm (najczęściej 6-8 mm) i zależy zazwyczaj od wielkości naczynia. Starannie opracowane brzegi wylewu bywają często facetowane według podobnych reguł, jak stosowane dla naczyń „stołowych”. Panie okolowylewowe są zwykle nieźle wygładzone, niekiedy nawet lśniące (polerowane). Powierzchnie brzuśców bywają wygładzone w różnym stopniu - od dość gładkich do zupełnie szorstkich. Około 20% skorup wykazuje charakterystyczne dla „kuchennej” ceramiki kultury przeworskiej, drobne, „suche” chropowa-ccnie. Ten sposób wykończenia powierzchni dotyczy najczęściej brzuśców garnków różnych odmian, ale spotykany jest niekiedy także na powierzchniach dolnych partii mis. Sporadycznie spotyka się chropowacenie innego typu. np. pokrywanie powierzchni grubymi płatami rzadkiej gliny (jak na niektórych ręcznie lepionych garnkach grupy UD), czy specyficzne, delikatne chro-powacenie występujące na wspomnianym wyżej naczyniu z Pleszowa 17 (tabl. 67:6). Barwa powierzchni bywa zróżnicowana, często niejednolita, plamista, od jasno-brunatnej. żółtawej, poprzez brunatną i szarą w różnych odcieniach, aż do smoliście czarnej. W odróżnieniu od ceramiki tzw. nurtu puchowsko-dackiego (grupa DC), omawiane tu naczynia charakteryzują się. z reguły, dobrym lub bardzo dobrym wypałem, co sprawia, że są one zwykle twarde, trudno łamliwe, odporne na zarysowania i ścieranie, niekiedy nawet .dźwięczne". Nie dotyczy to tylko części ceramiki schudzonej domieszką szamotu, która bywa bardziej miękka, łamliwa, dlatego też mniej charakterystyczne fragmenty ceramiki tego rodzaju najtrudniej odróżnić od ułamków naczyń grupy DC (uwaga ta dotyczy głównie części ceramiki krzesławickiej).

Ogólnie rzecz biorąc, naczynia omawianej tu grupy IIB określić można jako ceramika .kuchenna" typu kultury przeworskiej, odpowiadająca ceramice grupy VI z osady w Podlężu (Woźniak 1990.40n.).

3.1.2.2.2. Formy

Wśród omawianych tu naczyń wyróżniono kilka podstawowych typów: garnki tworzące rozbudowaną grupę form. w obrębie której wydzielono lalka podty-pów i ich odmian, kubki beczulkowate. misy oraz pozostałe. znacznie rzadsze lub zupełnie sporadycznie występujące typy naczyń (sitowate. talerze). Ze względu na stan zachowania większości okazów, podstawę klasyfikacji stanowi przeważnie ukształtowanie ich górnych partii, a i tak w odniesieniu do sporej liczby fragmentów wylewów nie jest możliwe określenie mniej czy bardziej prawdopodobnej formy naczynia, z którego pochodzą. Dotyczy to najczęściej ułamków prostych, nic-wyodtębnionych brzegów, które mogły być fragmentami garnków jajowatych lub beczulkowatych. ale równie dobrze pochodzić mogą z kubków i mis o identycznie uformowanych wylewach. Z tych powodów nie jest możliwe ustalenie jakiejkolwiek dokładniejszej liczby okazów każdego z wydzielonych tu typów, a tym samym precyzyjne określenie stmktury formalnej omawianego tu zbioru naczyń i ewentualne różnice w tym względzie pomiędzy seriami z poszczególnych stanowisk.

TYp I. Garnki

Stanowią najliczniejszą grupę form ręcznie lepionej ceramiki „kuchennej” grupy IIB. obejmującą ponad 80% wszystkich, możliwych do klasyfikacji naczyń. Zaledwie kilka okazów tego typu zachowało się w całości lub we fragmentach pozwalających na rekonstrukcję pełnej formy, kilkadziesiąt dalszych w znacznej części. obejmującej załom brzuśca. a pozostałe (ponad 2000) to okazy, z których pochodzą jedynie charakterystyczne fragmenty partii wylewowych. Uwzględnając kształt górnych partii, wydzielić można kilka podtypów.

Lł. Garnki z wyodrębnioną szyją i zgrubiałym, najczęściej wielokrotnie facetowanym brzegiem - wariantu a, b (ryc. 16:1, 2)

Zaliczono tu około 30 naczyń, zachowanych przeważnie w niewielkich fragmentach wylewów, pochodzących z Pleszowa 17. Pleszowa 20. Wyciąża S i Kize-sławic. Lepiej zachowane okazy mają silnie wydęte górą brzuśce. a średnice ich wylewów wahają się w granicach 18-34 cm. Ukształtowaniem górnych partii nawiązują do omówionych wyżej, cienkościennych naczyń odwrotnie groszkowatych (zwłaszcza okazów szeroko-otworowych odm. 1.2) i. podobnie jak one. występują w dwóch odmianach różniących się kształtem szyi.

Ll.l. Okazy z szyją pionową - cylindryczną (ryc. 16:1) i szerokimi, wielokrotnie facetowanymi brzegami (wariant a) pochodzą z Pleszowa 17 (oh. 537 - tabl. 63:12). Pleszowa 20 (ar 40 - tabl. 193:9) i Wyciąża S (ary 125.144 i 174 - tabl. 286:4. 301:3.9.329:5. a ponadto fr. znaleziony luźno - tabl. 360:1). Fragmenty podobnych garnków z brzegami ostrofacetowanymi (wariant b) znaleziono w Krakowie Pleszewie 17 (ary 88. 108. 117. 138 i 256 - tabl. 82:10. 96:19. 113:3.4. 119:14. 143:6). Krakowie Pleszewie 20 (ar 40 — tabL 193:8. 10). Krakowie Wyciążu 5 (ary 155 i 174 - tabl. 320:5.328:17) i Krakowie Krzesławicach (ob. 20 - Poleska. Tobola 1987. tabl. VI l).

1.1.2.    Okazy ze stożkowatą szyjką (ryc. 16:2) i brzegami wariantu a pochodzą z Pleszowa 17 (ar 228 -tabl. 124:13). Wyciąża 5 (ob. 60 i ary 165.180-tabL 212:8. 322.-6. 344:1), a fragmenty podobnych garnków z brzegami wariantu b z Pleszowa 20 (ob. 98 i ary 4. 38.40 -tabl. 165:11. 178:1.190:1.196:4).

Niektóre z wymienionych wyżej garnków LI miały dowodnie chropowacmy brznsiec(tabL 1153.143:6.3290).

Jak zauważono wcześniej, omawiane tu garnki nawiązują, zarówno ogólną formą (a w- każdym razie ukształtowaniem górnych partii), jak też szczegółami budowy (szyjki, brzegi), do cienkościennych naczyń odwrotnie groszkowatych i, podobnie jak te ostatnie, reprezentują najwcześniejszy styl ceramiki kultury przeworskiej. typowy dla obu najstarszych jej faz, korelowanych z fazami A1-A2 młodszego okresu przedrzym-skiego. Cienkościenne, starannie opracowane naczynia tego typu to. jak wspomniano, standardowe elementy inwentarzy grobów tej kultury. Na cmentarzyskach przeworskich występują także sporadycznie podobne formy mniej starannie wykonane, niekiedy o chropowaconych btzuścach (Marciniak 1957. 112. grób 54 - tabl. XLVU1 S). Oczywiście funkcje, które naczynia te pełniły na osadach były odmienne. Ze względu na znaczne rozmiary, można się spodziewać, iż służyły one do przygotowywania lub przechowywania większej ilości pokarmów.

1.2.    Garnki o dość silnie wydętych brzuścach (maks. średn. brzuśca powyżej połowy wysokości) i nie-zgrubiałych lub nieznacznie pogrubionych brzegach (ryc. 16:3). Krawędzie brzegów są najczęściej tylko wyrównane, poziome lub ukośnie nachylone do wnętrza. Średnice wylewów wahają się w przedziale 15-25 cm. Fragmenty garnków tego typu (ok. 40 egz.) po-

103