63189 Zdjęcie1204 (2)

sreń kulturalnych, uniwersytetów, towarzystw naukowych, ugrupowań politycznych itd. Król-ko mówiąc, wykorzystując bogate materiały porównawcze, Znaniecki usiłował zbadać, w jaki sposób wytwarza się owa „świadoma, zamierzona kooperacja pomiędzy członkami grupy*', o której była mowa w teorii grup społecznych!

Nie będziemy już wracali do sprawy narodu jako grupy zorganizowanej, choć ciekawe były niewątpliwie pomysły Znanieckiego, dotyczące instytucjonalizacji przodownictwa kulturalnego i swoistej organizacji społecznej na nim opartej. Na zakończenie, kilka tylko słów o his-toryczności omawianego ujęcia narodu, ciekawej już choćby z tego powodu, że nie pozwala traktować teorii Znanieckiego po prostu jako odmiany socjologii formalistycznej, do której pod pewnymi względami jest podobna. Znanieckiego, jako socjologa zajmującego się problematyką narodu, interesowały przede wszystkim nie ,.formy”; lecz pełen „treści" proces — proces przekształcania się „cywilizacji ludowych w „cywilizacje narodowe”, proces podporządkowywania się narodowi innych grup społecznych, proces przechodzenia od „stosunkowo małego jądra społecznego” do uczestnictwa mas w kulturze narodowej (w Chłopie polskim była mowa o przekształcaniu się Polaków z „narodu szlacheckiego” w „naród chłopski"), w końcu proces instytucjonalizacji ról społecznych przewodników i .koordynatorów".

W badaniu tych procesów Znaniecki korzysta! z zasadniczych pojęć swej socjologii. Przyjęcie perspektywy historycznej zadecydowało o badaniu narodów — tak samo jak i innych układów społecznych — nie w jakimś jednym momencie, lecz w całym czasie ich trwania. Przypuszczalnie, narodów w ogóle w inny gpg. sób badać nie można, choć badania takie stwarzają wyjątkowo duże trudności

,\V teoretycznym programie Znanieckiego zawarty był pewien paradoks. Postulował on przezwyciężenie naturalizmu i uczynienie socjologii nauką humanistyczną, zarazem jednak przyjmował — jak juz mówiliśmy — ideał nauki wywodzący się z przyrodoznawstwa. Sądził, te „czynności ludzkie mogą być badane naukowo przy pomocy takich samych metod, jakich używa się do badania ograniczonych systemów przyrodniczych" ^ł**A 'Wygłaszając tego rodzaju tezy, Znaniecki miał na myśli przede wszystkim to, że f socjologia odkrywa prawa za pomocą sprawdzalnych metod, korzystając z podlegających kontroli danych. yUźywalac języka Durk-heima, można powiedzieć, iż Znaniecki zalecał badanie zjawisk społecznych jak rzeczy, cho-ciaż cala jego społeczna ontologia zmierzała do wykazania, że nie są one rzeczami. Było to stanowisko tak w socjologii niezwykłe, że nasuwa się pytanie, czy nie mamy tu do czynienia po prostu ze sprzecznością. — Tak jednak nie jest.

^{Po pl}.?^rWsze’ nawołując do stosowania „tych samych” (ta tożsamość nie jest zresztą w praktyce bezdyskusyjna) co w przyrodoznawstwie metod badawczych, Znaniecki nie odwołuje tezy ° jakościowej odmienności świata humanisty cznego od świata przyrody; po drugie, nie sądzi wcale, iż metodami przyrodniczymi można badać całą humanistyczną rzeczywistość. Wspomnieliśmy już o tym wcześniej, mówiąc o założonej przez niego różnicy pomiędzy socjologią i filozofią kultury. Jest się albo socjologiem, badającym zjawiska powtarzalne, albo filozofem kultury, studiującym „ciągłość twórczego rozwoju”. Są to dwie różne role obserwatora świata humanistycznego, odpowiadające dwóm jego „biegunom”: przyczynowości i twór-

ll* HK, s. 333. Por. WS. *. IB, MS. s. ZSB.