48437 IMG@01 (4)

Walter Laqueur

Należy doliczyć jeszcze 15-18 milionów muzułmanów w Federacji Rosyjskiej, a także zamieszkujących Bośnię i Albanię.

Wszystkie przytoczone dane są szacunkowe, w kilku wypadkach mogą być zawyżone. Według niektórych szacunków liczba muzułmanów we Francji może nie przekraczać 4 milionów (liczbę 5 milionów przyniosły obliczenia francuskiego Ministerstwa Spraw Wewnętrznych na rok 2000). Większość danych jest jednak z pewnością zaniżona: liczba muzułmanów w Hiszpanii (która ma największy wskaźnik imigracji w Europie) jest prawdopodobnie bliższa 1,5 miliona, a we Włoszech uważa się, że przebywa ich 1-1,5 miliona, z czego połowę mogą stanowić imigranci nielegalni.

Do jakiego stopnia słuszne jest mówienie w kategoriach „społeczności" muzułmańskich, skoro pochodzą one z różnych części świata? Turcja jest krajem pochodzenia większości muzułmanów mieszkających w Niemczech, a muzułmanie tureccy stanowią 50 procent tych żyjących w Austrii i Grecji, 40 procent żyjących w Holandii i niemalże taki sam odsetek w Belgii. Wśród tych Turków są jednak setki tysięcy Kurdów, którzy, oględnie rzecz ujmując, nie żyją z Turkami w najlepszych stosunkach.

Większość francuskich i hiszpańskich muzułmanów jest pochodzenia afrykańskiego, jak również połowa z mieszkających we Włoszech i Belgii oraz być może 40 procent w Holandii. Doszło do znacznej, głównie nielegalnej, emigracji muzułmańskiej z Albanii do Włoch. Pokaźna część nielegalnych imigrantów przeniosła się dalej na północ, nie sposób jednak stwierdzić, ilu to zrobiło. Brytyjscy muzułmanie pochodzą z Pakistanu (45 procent) i Bangladeszu (15 procent lub więcej).

Tak więc środowiska te w Europie wcale nie są monolityczne. Z wyjątkiem zamieszkujących Francję, nie mają wspólnego języka, a tylko niewielka część włada językiem arabskim. Ale chociaż ich liczba jest stosunkowo niewielka, wpływ polityczny rośnie. Dlatego też Muslim Association of Britain uważa się za zdominowane przez Arabów. Ogromną większość stanowią sunnici, ale istnieją również zgromadzenia szyitów (wśród społeczności tureckiej w Niemczech), alawitów (zwłaszcza w Niemczech), Ahmadiya (wspólnota nieuzna-wana przez wyznawców głównego nurtu islamu), a także różne mistyczne (głównie sufickie) grupy i zakony.

Religia w życiu społeczności muzułmańskich odgrywa bardzo istotną rolę: liczba meczetów we Francji zwiększyła się z prawie 260 w połowie lat osiemdziesiątych do ponad 2000 obecnie. W takich miastach, jak Paryż, Marsylia czy Lyon znajduje się kilka meczetów ogromnych rozmiarów; większość jednak jest nieduża - to samo do-

Migracje tyczy Niemiec oraz innych krajów Europy. W latach osiemdziesiątych Niemcy miały około 700 niewielkich meczetów lub sal modlitewnych, podczas gdy w tej chwili jest ich ponad 2500. W Wielkiej Brytanii w 1999 roku były 584 „zatwierdzone meczety", ale obecnie rzeczywista ich liczba wynosi przynajmniej 2000; w Birmingham, drugim co do wielkości mieście Wielkiej Brytanii, znaleźć możemy już więcej meczetów niż kościołów, chociaż nie tak okazałych. W dzielnicy West Ham we wschodnim Londynie, w sąsiedztwie terenów przeznaczonych na igrzyska olimpijskie w roku 2012, planuje się budowę potężnego meczetu, zdolnego pomieścić 70 000 wiernych. Bardzo możliwe, że w Wielkiej Brytanii jest dzisiaj więcej praktykujących muzułmanów niż członków Kościoła anglikańskiego.

Jak bardzo ortodoksyjni są europejscy muzułmanie? Dane szacunkowe znacznie się różnią w tej kwestii. Frekwencję podczas piątkowych modlitw ocenia się w pewnych miejscach nawet na 60 procent, a zaledwie na 10 procent w innych, z tym że starsze pokolenie jest zwyczajowo liczniej reprezentowane. Większość młodych muzułmanów urodzonych w Wielkiej Brytanii nie rozumie kazań wygłaszanych w językach takich jak urdu, bengalski czy arabski. Organizowaniem pielgrzymki do Mekki (hadżu), jednego z filarów islamu, zajmują się organizacje muzułmańskie, jednak frekwencja nie jest zbyt duża - uważa się, że wynosi ona 20 000-24 000 rocznie w Wielkiej Brytanii i 16 000-17 000 w Niemczech, a proporcjonalnie niewiele wyższy wskaźnik odnotowuje się w innych miejscach. Biorąc pod uwagę, że opłaty za przejazd są subsydiowane, nie są to duże liczby.

W sondażu przeprowadzonym wśród Turków w Niemczech 7 procent z nich zadeklarowało, że są bardzo ortodoksyjni, podczas gdy 27 procent oświadczyło, że nie są zbytnio religijni lub że w ogóle nie są religijni. (Inne badania przynosiły jednak zupełnie odmienne wyniki - wiele zależy od definicji „religijności"). Czas pobytu w Europie nie ma raczej dużego znaczenia w tym kontekście, ale wykształcenie i dochody odgrywają już pewną rolę: osoby z wyższym wykształceniem i z większymi zarobkami na ogół są mniej religijne od pozostałych. W ostatnim sondażu we Francji 36 procent badanych przyznało, że ściśle trzyma się zasad wiary, natomiast o wiele większy odsetek stosuje się do pojedynczych nakazów, takich jak przestrzeganie postu w ramadanie. Niektóre meczety są bardziej ortodoksyjne, inne mniej; pewna część cieszy się reputacją najbardziej „wojujących" (tzn. baz do rekrutacji terrorystów). Dotyczy to na przykład londyńskich meczetów w Finsbury Park i Brixton, jednak niekoniecznie należą one do najbardziej orto-

39