63701 SNB13903

określony stan dyspozycji podmiotów opieki i wychowania, a w _nj ograniczone dyspozycje do sprawowania opieki, a zwiększone, dominujące J działalności wychowawczej; ograniczone dyspozycje do działalności wychowaj czej, a zwiększone, dominujące do sprawowania opieki; świadomy wybór cci™, i preferencji tylko opiekuńczych bądź też tylko wychowawczych;

— właściwości przedmiotu opieki (podopiecznego), jak niedojrzałość d₀ „odbioru” oddziaływań wychowawczych (noworodek), „niewychowalność" w przypadkach znacznego i głębokiego upośledzenia umysłowego, a także „niewy. chowałność” człowieka starego, związana z zakończonym w zasadzie kszta). towaniem się jego osobowości i utrwalonymi jej cechami, postawami i schematami postępowania, niezdolność do poddawania się oddziaływaniom wychowawczym jednostek ciężko i nieuleczalnie chorych z okresową utratą świadomości itp.;

—    właściwości przedmiotu wychowania (wychowanka), który wraz z po-stępującym usamodzielnianiem życiowym wymaga coraz mniejszej opieki, przy równoczesnym korzystaniu z różnych form szeroko pojętego wychowania, chociażby z form wyżej wspomnianych, a także w ramach studiów wyższych, szkół i kursów dla pracujących itp.;

—    brak niekiedy racji życiowych, prawdziwie humanistycznych i społecznych dla podejmowania oddziaływań ściśle wychowawczych wobec pewnych kategorii ludzi, w pewnych sytuacjach, kiedy potrzebują oni tylko dobrej opieki lub przeciwnie, tylko wychowania.

Nietrudno zauważyć, że te przeważnie obiektywne wyznaczniki rozpatrywanych relacji określają równocześnie bezpośrednio lub pośrednio ich charakter. Stąd też im —jako podstawowym przesłankom dla identyfikowania i charakteryzowania powodowanych przez nie relacji^- należałoby poświęcić więcej uwagi.

10.5. Podstawowe związki zachodzące między opieką a wychowaniem

10.5.1. Uwagi wstępne

Dla pedagogiki opiekuńczej i praktyki opiekuńczo-wychowawczej najbardziej interesujący rodzaj relacji między opieką a wychowaniem to — zasygnalizowane już częściowo — różnorodne, wzajemne uwarunkowania i związki. Jak wykazał krótki przegląd stanowisk w tym zakresie, w literaturze pedagogicznej ten typ stosunków przedstawiony jest niedostatecznie i nierzadko zbyt subiektywnie i błędnie. Stąd konieczność rozpatrzenia tego zagadnienia niejako od podstaw, zgodnie z rzeczywistym stanem rzeczy i pominięciem postulatów.

Jakkolwiek pojęcie „związek” używane jest na ogół jako oczywiste w swej treści, wypada ze względu na jego rozciągliwość i wieloznaczność zastrzec, iż jest ono tu użyte w znaczeniu rzeczywistych, funkcjonalnych, bezpośrednich i pośrednich

uwarunkowań zjawiska X zjawiskiem Y lub inaczej, zależności X od Y i odwrotnie. Mam tu na myśli przede wszystkim zależności i uwarunkowania bezpośrednie, a wśród pośrednich tylko te, których wpływ można uznać za istotny. Nie mieszczą się tu oczywiście inne rodzaje związków, jak na przykład czasowe i przestrzenne.

Opieka wiąże się w różnym zakresie i stopniu z innymi dziedzinami działalności społecznej. Należą do nich przede wszystkim: wychowanie, polityka społeczna, gospodarka, ustawodawstwo. Mówi się również o związkach opieki ze społeczną służbą zdrowia, sądownictwem opiekuńczym. Jest w tym jednak duża nieścisłość, wynikająca z ograniczonego pojmowania opieki. W rzeczywistości oba te rodzaje działalności są jak najbardziej autentycznymi, chociaż dosyć różnymi postaciami opieki, co potwierdzają nie tylko podstawowe treści i cele ich działalności, ale również odpowiadające im dosyć trafne nazwy: „zespól opieki zdrowotnej" (struktura przed reformą służby zdrowia w 1999 r.) i „sąd opiekuńczy".

Interesujące nas związki opieki z wychowaniem przejawiają się najbardziej wtedy, gdy przedmiotem działalności tych dziedzin są dzieci i młodzież. Ze względu na wielorakość i relatywność tych powiązań nie są one łatwe do pełnego i jednoznacznego sprecyzowania i sklasyfikowania. Trudność ta wynika również z istniejącej niejednoznaczności pojęć „opieka” i „wychowanie” oraz, ogólnie mówiąc, ze zbyt skromnej jeszcze teorii opieki. Stąd też można powiedzieć, że orzekanie o określonych związkach między nimi przesądza już —jak to podkreślono wyżej — przede wszystkim to, jaką treść i zakres przypisujemy tym pojęciom. Mając na uwadze przyjęte tu rozumienie opieki i wychowania, można doszukać się związków, które zostaną kolejno w skrócie przedstawione.

10.5.2. Zaspokajanie fizjologicznych potrzeb podopiecznych warunkujące wychowanie

Codzienna praktyka opiekuńczo-wychowawcza, zwłaszcza w rodzinie i placówkach opieki całkowitej, wskazuje, że bardzo często realizacja określonych zadań i celów wychowawczych zależy bezpośrednio lub pośrednio od uprzedniego zaspokojenia odpowiednich potrzeb biologicznych podopiecznych-wychowanków. Tak na przykład, bez niezbędnego ubrania dziecko nie może pójść do szkoły; jeśli jest głodne, nie będzie zdolne do czynnego udziału w imprezie o charakterze wychowawczym; w nieogrzanym pomieszczeniu nie wykaże skłonności do słuchania pogadanki umorałniającej; gdy jest zmęczone, nie będzie mogło podjąć pracy społecznie użytecznej; śpiące nie będzie w stanie odrobić lekcji itd. Zachodzi więc wyraźny związek między działalnością zaspokajającą tego rodzaju potrzeby a szeroko pojętym wychowaniem. Polega on na tym, że opieka w zakresie zaspokajania potrzeb biologicznych warunkuje wychowanie podopiecznych, które bez uprzedniego zaspokojenia tego zakresu ponadpodmiotowych potrzeb mogłoby zostać