56190 SNB13908

104

zatem wspólny przedmiot opieki i wychowania występuje równocześnie dwóch rolach: jako podstawowy człon stosunków opiekuńczych i stosunki) wychowawczych, zbiegają się w nim obiektywnie i w wieloraki sposób wiążą* sobą na przemian działania opiekuńcze i wychowawcze.

Dzieje się tak, po pierwsze, dzięki temu, że w tym wspólnym przedmiocie oddziaływań realizują się w większości charakteryzowane wyżej relacje scalające, a zwłaszcza: warunkowanie wychowania określonym stanem opieki, niezamierzone skutki wychowawcze opieki, niezamierzone skutki opiekuńcze wychowania oraz przeciwne tendencje opieki i wychowania. Nie ulega bowiem wątpliwości, że tego typu relacje mogą urzeczywistniać się realnie — w sensie procesów psychofizjologicznych — tylko w osobie podopiecznego-wychowanka²⁷. Po drugie, przez to, że opieka i wychowanie jako czynniki wielostronnego rozwoju tegoż przedmiotu²¹ zbiegają się z sobą jak w soczewce w powodowanych przez siebie określonych skutkach rozwojowych. Jedną z podstawowych funkcji opieki i wychowania jest bowiem rozwijanie na swój sposób i w specyficznym zakresie osoby podopiecznego-wychowanka. Ich urzeczywistnianie się w postaci kreowania określonych wartości rozwojowych stanowi finalny poziom relacji scalających. Stąd też można je nazwać także związkiem funkcjonalnym opieki i wychowania. Na tym też poziomie relacji trudno byłoby jednoznacznie zidentyfikować to, co jest tylko efektem opieki, a co tylko efektem wychowania.

Z tym doniosłym, przedmiotowym czynnikiem relacji scalających wiąże się ściśle fakt, że tak opieka, jak i wychowanie mają współcześnie charakter dzielony. Występuje więc tam z reguły więcej niż jeden ich podmiot, a tym samym wielość stosunków opiekuńczych i wychowawczych oraz właściwych im ról podopiecznego i wychowanka. Często też kto inny jest opiekunem, a kto inny wychowawcą, jak na przykład w relacji nauczyciel — uczeń — rodzice ucznia. Powoduje to w rezultacie dużą złożoność i zróżnicowanie działań opiekuńczych i wychowawczych i wynikający stąd skomplikowany problem zbieżności i skoordynowania tych wielopodmiotowych działań.

10.5.12. Związek opieki z wychowaniem poprzez ich wspólny podmiot

Wypada na koniec zasygnalizować powiązania tych dziedzin poprzez ich podmiot, występujący równocześnie w dwóch rolach: opiekuna i wychowawcy. Chociaż jest to z wielu względów bardzo doniosły związek opieki z wychowaniem,

²⁷ Interesujące nas tu relacje możemy rozpatrywać na czterech poziomach: przekonań, celów i zamierzeń działania podmiotów opieki i wychowania; określonych zachowań, działań i czynności realizacyjnych, opiekuńczych i wychowawczych: bezpośrednich skutków tych zabiegów realizacyjnych, w postaci określonych stymulacji, homeostazy, procesów psychofizjologicznych, doznań itp. podopiecznego-wychowanka: zaistniałych zmian rozwojowych podopiecznego-wychowanka. Jest zatem oczywiste, że rozpatrywany tu związek opieki z wychowaniem może aktualizować się tylko na tych dwóch ostatnich poziomach ^a Por. Z. Myslakowski, Kształcenie i doświadczenie. Warszawa 196], s. 69—72.

to jednak ma on charakter warunkowy i względny. Musi bowiem być spełniony warunek zgodnego współwystępowania tych ról w tej samej osobie opieku-na-wychowawcy lub danej instytucji opiekuńczo-wychowawczej. Oznacza to bliżej, że opiekun—wychowawca, po pierwsze, uświadamia sobie, formułuje i akceptuje uznane cele opieki i wychowania w stosunku do podopiecznego-wychowanka', po drugie, jest dostatecznie świadomy potencjalnych możliwości wychowania przez opiekę i przekonany co do roli urzeczywistniania, a także świadomy możliwości i powinności opiekuńczego waloryzowania wychowania; po trzecie, przejawia niezbędne pozytywne postawy opiekuńcze i wychowawcze; po czwarte, poprzez podejmowanie określonych zadań i czynności stara się te możliwości i powinności realizować i przez to samo doprowadza w rezultacie do pożądanych skutków — spełnienia założonych funkcji opiekuńczych i wychowawczych. Stąd wniosek, że tego rodzaju pełny związek musi się dokonywać na tych wszystkich płaszczyznach. Niespełnienie tego warunku prowadzić może w najlepszym przypadku do powiązań częściowych, fragmentarycznych lub zupełnego ich zaniku, a w skrajnych przypadkach do relacji wręcz negatywnych.

10.5.13. Podsumowanie

Związek opieki — pojmowanej jako działalność zmierzająca do zaspokojenia potrzeb ponadpodmiotowych podopiecznych — z wychowaniem urzeczywistniającym w wychowankach przede wszystkim cele i wymagania społeczne zachodzi zawsze wtedy, gdy.

•    stwarzając warunki, wyrównując braki, wspomagając rozwój, a w sumie zaspokajając różnorodne potrzeby podopiecznego opieka umożliwia wszelką działalność wychowawczą, gdyż staje się warunkiem koniecznym takiej działalności;

•    określony sposób sprawowania opieki powoduje niezamierzone skutki wychowawcze u podopiecznych, a określona treść i przebieg procesu wychowania, jego elementów implikuje niezamierzone skutki opiekuńcze u wychowanków;

•    swoiste, obiektywne, kierunkowo przeciwne tendencje procesu opieki i wychowania, ścierając się ze sobą, oddziałują wzajemnie na siebie, co doprowadza w rezultacie do określonych następstw rozwojowych u podopiecznego-wychowanka, tak pozytywnych, jak i negatywnych;

•    opieka organizowana jest nie tylko zgodnie z własnymi kryteriami merytorycznymi, ale również według określonych celów i założeń wychowawczych i odwrotnie, gdy działalności wychowawczej towarzyszy stale odpowiedzialna troska

0    potrzeby wychowanków, gdy respektowany jest ich jednostkowy interes życiowy, co inaczej możemy określić jako wychowawczą waloryzację opieki

1    opiekuńczą waloryzację wychowania;