69995 SNB13934

12. ZASADY OPIEKI WYCHOWAWCZEJ

(PROCESU OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZEGO)

12.1. Uwagi wstępne

Wychodząc z ogólnego założenia istnienia nieprzypadkowych i stałych następstw określonej działalności społecznej, można przyjąć, że proces opieki i wychowania przez opiekę przebiega według pewnych praw odzwierciedlających stałe zależności między faktami opiekuńczo-wychowawczymi. Niezależnie od tego, na ile te prawa są dziś poznane, ich wyrazem są specyficzne zasady, będące ogólnymi normami postępowania opiekuńczo-wychowawczego, określającymi metody realizacji celów i zadań w tym zakresie¹.

Specyfika tych zasad polega głównie na tym, że obejmują one swym zakresem przede wszystkim działalność opiekuńczą i określają podstawowe warunki, w których sprawowana opieka zyskuje walory merytoryczne, moralne i wychowawcze w zakresie wszystkich możliwych do osiągnięcia na tej drodze celów. W porównaniu z nimi, na przykład, zasady wychowania moralnego dotyczą tylko aspektu moralnego. O celowości i potrzebie formułowania zasad działalności wychowawczej pisze Z. Mysłakowski: „Wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z jakimś przejawem typowej działalności ludzkiej, z postępowaniem jakiegoś rodzaju lub wytworami tego postępowania, możemy i powinniśmy dążyć do teoretycznego ujęcia i najbardziej ekonomicznego sformułowania układu prawidłowości, specyficznych dla tego typu postępowania”² fpdkr. — Z.D.). Pozytywnym przykładem tego mogą być „Ogólne zasady społeczno-moralnej aktywizacji dziecka w wychowaniu” H. Muszyńskiego^{3 4}.

,a potrzeba formułowania zasad w dziedzinie wychowania jest

O ile jednak sami aSIuzn

;ua    -----

_nana i realizowana, o tyle podstawy metodologiczne ich wyprowadzania, a co Jam idzie i charakter tych zasad, mogą być różne. Wymaga to dokonania wyboru

.    i _ i _    •___nnmfAiiforlrrnnto O

metodologicznego i określenia na właściwym poziomie ogólności mści formułowanych zasad. Zgodnie z reprezentowanymi, zwłaszcza w naszej nedaeogice, poglądami⁴, formułowanie zasad opieki wychowawczej opiera się na dwóch głównych podstawach: analizie procesu opiekuńczo-wychowawczego oraz scharakteryzowanych wyżej związkach opieki i wychowania⁵. Wyprowadzone stąd zasady stanowią określone normy prakseologiczne, dostarczające wzorców postępowania dla pomyślnego przebiegu i efektywności tego procesu, to jest sprawowania takiej opieki nad dziećmi, która zaspokajając optymalnie ich potrzeby, jednocześnie posiadałaby walory osobotwórcze. Taki charakter mają wspomniane .zasady spoleczno-moralnej aktywizacji dziecka w wychowaniu” H. Muszyńskiego, a na gruncie najnowszej dydaktyki Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne K. Kraszewskiego⁶. Natomiast nie spełniają tych wymagań zasady wyprowadzane z określonych ogólnych założeń aksjologicznych, ideologicznych i innych, będące w istocie rzeczy ich powtórzeniem w formie wyselekcjonowanych postulatów⁷. Opracowywane na takiej drodze zasady mają bowiem podstawowe wady: nie są one najczęściej specyficzne dla dziedziny wychowania, do której są adresowane, a co ważniejsze, stanowią ogólne wymagania będące spoza obszaru tego procesu. Mamy już w naszym piśmiennictwie z zakresu pedagogiki opiekuńczej propozycje zasad działalności opiekuńczo-wychowawczej, świadczące o próbach refleksji nad normami sprawowania opieki, ale budzące niemało wątpliwości i zastrzeżeń⁸. I. Jundzitł wychodząc z założenia, że „można przedstawić wiele prawidłowo-ści-postulatów odnośnie organizowania opieki nad dziećmi i młodzieżą”, wskazuje i omawia pokrótce te, „które wydają się najbardziej ważne i konieczne, a zatem: właściwego rozeznania potrzeb dzieci i młodzieży.

1

| Por. H. Klein, Zasady i reguły dydaktyczne. Warszawa 1963, s. JO—13. Autor wysuwa tam słuszną tezę, źe formułowanie zasad dydaktycznych nie było w przeszłości i nie jest obecnie w każdym przypadku poprzedzane pełnym poznaniem prawidłowości leżących u ich podstaw. Jednocześnie istnieje tu zależność odwrotna: formułowanie określonych zasad przyczynia się do lepszego poznania praw, z których wynikają. Wydaje się. że pogląd ten można rozciągnąć również na działalność opiekuńczo-wychowawczą.

2

Wstęp Z. Mysłakowskiego do książki M. Krawczyka. Zasady wychowania moralnego War

3

szawa. 1958, s. 8.

4

i Ibidem, s. 140—146; H. Muszyński. Zarys..., s. 261—264.

5

Por. W. Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej, Warszawa 1968, s. 125.

W refleksji naukowej uprawnione jest wyprowadzanie zasad—norm prakseologicznych przede wszystkim z praw naukowych, rozumianych jako w pełni rozpoznane stałe zależności między występującymi w danej dziedzinie zmiennymi. Możliwe i uzasadnione jest także formułowanie takich norm na podstawie stwierdzonych prawidłowości — syntezy doświadczeń wyniesionych z ciągłej praktyki, czyli zidentyfikowanych w toku praktyki stałych zależności, lecz dotąd naukowo nie wyjaśnionych czy też niedostatecznie wyjaśnionych. Na tych dwóch podstawach formułowane są tu zasady opieki wychowawczej.

6

Por. K. Kruszewski, Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne. [W:] Sztuka nauczania, pod red. K Kruszewskieeo, Warszawa 1992, s. 254—282.    . H

7

’ Taki charakter mają niewątpliwie m in.; ..zasada powiązania celu wychowania moralnego ,    budownictwa socjalizmu w naszym kraju" oraz ..zasada nierozerwalnej łączności teorii

8

Jwka w orocesie wychowania moralnego" zawarte w pracy M. Krawczyka. Zasady nychnnan.ą z praktyką w P^r°“® Krytycznej analizy koncepcji metodologicznej tych zasad dokonał K. Sośmcki. moralnego. _s. 53—Warszawa 1973, s. 95—100.

Teor,ą    _pedagogiki „piekurU-zej. Gdańsk 1985. s. 21-27.