63636 SNB13915

118

Tab. 3. Zestawienie cech różniących wartości opieki i wychowania

Wartości opieki

Wartości wychowania

wynikają przede wszystkim z biopsychicz-nej natury człowieka,

■ mają charakter allocentryczny,

-    zawierają się głównie w realnej osobie i egzystencji podopiecznego,

-    mają charakter pierwotny i fundamentalny (zachowanie życia, zdrowia, rozwój potencjalnych możliwości itd.j,

-    wynikają bezpośrednio z wartości najwyższej i są w dużej mierze jej elementami składowymi,

|— w konsekwencji powyższej cechy realizacja 1 i U poziomu wartości urzeczywistnia tym samym wartość najwyższą,

mają wszelkie cechy konieczności i niezbywalności życiowej, dzięki czemu stają się najczęściej wartościami moralnymi,

- wyprowadzane z wartości najwyższej tworzą układ dwupoziomowy, o jednokierunkowej drożności „z góry w dół”, w którym realizacja 1 poziomu urzeczywistnia n, a nie odwrotnie,

realizacja najbardziej podstawowych wartości ma charakter cykliczny i permanentny,

j— mają najczęściej charakter trwały, ponadczasowy, nie ulegają ideologiom, systemom społeczno-politycznym ild.

- są przede wszystkim przedmiotami potrzeb, składnikami „posiadania", „żeby mieć”

mają rodowód społeczno-kulturowy

są głównie natury socjometrycznej,

mieszczą się w postulowanym modd wychowanka,

■ są w swej jednostkowej skali i w stosunh do wartości opieki wtórne i relalytrat

wyprowadzane są z wyobrażanych lub rrt. czywistych, szerokich układów odniesienia do życia jednostkowego,

• antycypowane i realizowane wartoici l i U poziomu służą podtrzymywaniu i rozwijaniu macierzystego układu odniesienia, co sprawia, że są one nierzadko obce wartoici najwyższej,

—    mieszczą się w sferze pożądanych i postulowanych stanów rzeczy, bez realizacji których człowiek może .jakoś" żyć,

—    wyprowadzane z układu odniesienia tworzą w porównaniu z wartościami opieki układ o zupełnie przeciwnych cechach (drożność dwukierunkowa, realizacja „z dołu do góry” itd),

—    proces wychowania ze swej natury doprowadza do osiągania zamierzonych celów i zakończenia,

—    są w dużej mierze zmienne i przemijające, kształtują je czas, ideologia, warunki społeczno-polityczne,

— dla wychowania najważniejsze są składnik bytu osobowego, „żeby być”.

10.6.4. Wnioski końcowe

Te skrótowe i zapewne nie wyczerpujące tematu rozważania wypada zamkną kilkoma, wynikającymi z ich treści, uwagami końcowymi.

Należy przede wszystkim stwierdzić, że wykazały one w ogólnym zarysu odrębność i wielowymiarową swoistość wartości opieki, w tym ich pierwszo planowe i fundamentalne znaczenie w całokształcie działalności opiekuńczo

-wychowawczej, a równocześnie wielorakie powiązania zależnościowe z wartościami wychowania.

Tego rodzaju obiektywne powiązania sprawiają, że aksjologia wychowania bez dostatecznego oparcia w aksjologii opieki okazuje się niewystarczająca do określania właściwych treści i kierunków działalności wychowawczej i odwrotnie, aksjologia opieki nie może obejść się bez oparcia w pewnym zakresie w społeczno-kulturowych systemach wartości, w tym także wartości wychowania. Bez takiego oparcia byłoby bowiem trudne lub niemożliwe wyprowadzanie, identyfikowanie i konstatowanie niektórych wartości opieki, uwikłanych w świat wartości społeczno-kulturowych, a tym samym określenie kierunków i treści działalności opiekuńczej.

Z przedstawionego schematu wyprowadzania wartości wychowania z „szerokich układów odniesienia” wynika, że wartości te mogą nierzadko rozmijać się z wartością najwyższą. Możliwość taka zachodzi przede wszystkim wtedy, gdy ich źródłem czynimy określoną ideologię lub tworzony na jej modłę kształt życia społecznego. Aktualizuje się zaś w przypadkach, gdy taki układ przekształcony jest de facto w wartość najwyższą, a tym bardziej, gdy zawiera „błędy i wypaczenia”, elementy efemeryczne, kłócące się z racjami życia itp. Rodzi to dla każdej „ideologicznie zorientowanej” teleologii wychowania, nie zawsze dostrzegany, trudny problem do rozwiązania. Pozostawiając go tej subdyscyplinie należy jednak stwierdzić, że w tym stanie rzeczy zwiększa się wydatnie wspomniana wyżej konieczność wspomagania aksjologii wychowania przez aksjologię opieki, mimo że tę ostatnią ledwie zaczynamy tworzyć.

Wypada tu jeszcze zasygnalizować zagadnienie pominięte w niniejszych rozważaniach, a mieszczące się w granicach ich tematu. Otóż nawiązując do wymienionych „wartości instrumentalnych opieki” trzeba stwierdzić, że do wartości opieki można zaliczyć także samą opiekę jako całość i jej poszczególne składniki. Znajduje to bowiem przede wszystkim swój wyraz w moralnych normach opiekuńczości większości systemów etycznych, a zwłaszcza w etyce niezależnej T. Kotarbińskiego, opartej na koncepcji „opiekuna spolegliwego”⁴². Mówiąc ściślej, chodzi tu o uwzględnianie w systemie wartości opieki atrybutów wartościowości tej opieki i jej elementów składowych. Można więc na tej podstawie zaliczyć do zakresu aksjologii opiekuńczej realizowanie takich moralnych norm opiekuńczości, jak zobowiązania do:

— aktualizowania wszelkich niezbędnych form optymalnej opieki nad potrzebującymi jej, a przede wszystkim opieki rodzinnej;

^{Por T}- Kotarbiński. Medytacje o życiu godziwym. Warszawa 1967, s. 68—70 oraz tenże. Studia z zakresu filozofii, etyki i nauk społecznych, Wrocław 1970, s. 195—228.