68106 S5008504

144

Inną specyficzną odmianę fibul wczesnolateńskich, z ósemkowatym skrętem na kabłąku, posiadamy z Cet&teni-Muscel (ryc. 13/12). Ozdoby tego rodzaju pojawiają się sporadycznie u młodszych fibul konstrukcji wczesnolateńskiej, a częstsze są u fibul konstrukcji środkowolateń-skiej *•.

Następną grupę zabytków, które można przynajmniej w części odnosić do wczesnego okresu lateńskiego, tworzą bransolety i nagolenniki. Zniszczone bransolety z grobu w Ion&ęeni reprezentowały przypuszczalnie wczesny typ kultury lateńskiej. Pusty nagolennik z blachy brązowej z grobu w Gl&veneęti Veche (ryc. 13/10) należy również do dość rozpowszechnionego na obszarach kultury lateńskiej typu, wywodzącego J się z form halsztackich, choć trwającego aż do końca okresu LT B²⁷. Drutowatą bransoletę z Sara ta Monteoru trzeba też odnosić do wczesnego okresu lateńskiego, gdyż w tej fazie, i to w jej wczesnych horyzontach, występują zbliżone egzemplarze. Fragment dalszej bransolety z Mołdawii, z Horodiętea, złożonej z wielu pustych półkul, to jedna z form przewodnich LT B₂ ²⁸.

Ju. V. Kucharenko²⁹ i J. Rosen-Przeworska⁸⁰ wiążą z wpływami kultury lateńskiej dużą grupę bransolet, zaliczając tu również okazy, które z formami lateńskimi łączy tylko dalekie podobieństwo. Najbardziej klasyczny typ lateński z terenu Związku Radzieckiego przedstawia fragment bransolety z Ivani Pustych (ryc. 13/9) na Podolu³¹ — jest to forma wczesnolateńska ³². Wydaje się, że z kulturą lateńską należy też wiązać dwie bransolety karbowane z Kśiry pod Moskwą i zbliżoną, zamkniętą z Kaniowa. Obie wersje należą do klasycznych typów LT B”.

* Fibule wczesno lateńskie z pojedynczymi, ósemkowatym! skrętami znamy np. z Bma-MalomĆfic i Hołubić na Morawach (J. Filip 1056, ryc. 30/2-3). Na temat podobnie zdobionych fibul „środkowolateńskich” patrz niżej.

ⁿ Por. np. J. Filip 1056, s. 122. Okazy tego typu wystąpiły wraz ze achylfco-. wy mi formami wczesno lateńskimi w grobie 140 w Mtinsingen odnoszonym przez F. H. Hodsona <1068, tabl. 64/407) do horyzontu Q (LT Ic/11).

^M V. Zirra (1071b, s. 227) wspomina, że przypuszczalnie podobną bransoletę odkryto też w Popefti.

» Ju. V. Kucharenko 1050.

i J. Kosen-Przeworika 1046-1047, s. 273 n.

1 O. D. H a n i n a (1065) niesłusznie datuje całość materiałów z lvani Pustych na V-1V w. p.n.e.

ⁿ Np. prawie analogiczny egzemplarz z grobu 1/1040 w Głowni nie, pow. Strzelin (Z. Woźniak 1070, tabl. X 3), jest datowany fibulami z dużą kulką na piątce.

» Ponadto bransolety żelazne z Gherm&neęti (N. Zaharia, M. Petreacu* Dlmbovita, E. Zaharia 1070, s. 345) i z Dfineęti w Mołdawii (V. Zirra 1071b, s. 232), o których brak bliższych danych, mogą reprezentować typy kultury lateńskiej z fazy LT B.

Zastanawiające jest wystąpienie bransolet typu lateńskiego w rejonie Kaukazu. Lekko karbowana bransoleta z terenu Kubania, zamykana na czopik, należy bezsprzecznie do form LT B, i to nawet ze starszych horyzontów tego okresu ^M. Podobnie trzeba datować parę bransolet pieczątko waty ch z Ty flisu w Armenii⁹¹ i 2 pary zbliżonych z rejonu Or-dźonikidze *®, Są to niestety stare, niepewne znaleziska ³⁷. Jednak prawdopodobieństwo odkrycia tych zabytków w tamtym rejonie potwierdza obecność dalszych, młodszych form związanych z wpływami lateńskimi w kulturze sarmackiej z przedpola północnego Kaukazu^M.

Listę wczesnych form kultury lateńskiej z omawianych obszarów może uzupełniać fragment miecza z Verchnej Chorticy w okolicy Zapo-roża, z kurhanu datowanego na V - IV w. p.n.e.⁹⁹ Z wczesnego okresu lateńskiego pochodzi też przypuszczalnie grot włóczni z grobu w Tlrgu Ocna. Toczone naczynie kultury lateńskiej z Glfiveneąti Veche, podobnie jak i inne zabytki z tej miejscowości należą również przypuszczalnie do LT B. Nie całkiem pewna jest klasyfikacja kulturowa i chronologiczna fragmentów naczyń toczonych i ręcznie lepionych misek z Cucuteni. O ile łączą się one z kulturą lateńską, to bardziej prawdopodobne jest zaliczenie ich do LT B — podobnie jak większość zapinek z tej miejscowości ⁴⁰.

Ręcznie lepiony dzbanek z grobu w Ionaęeni reprezentuje typ znany

m Por. J. Filip, 1956, s. 123 n., tabl. L 4. Chronologię tych form omawialiśmy

w rozdziale II.

*» Ścisłe analogie do ornamentyki, która odbiega od występującej zwykle na tej klasycznej formie bransolet celtyckich, stanowi zdobienie bransolet z blachy, częste w grobach wczesnych horyzontów cmentarzyska w Miinsingen (por. np. F. R. Hod-son 1968, tabL 5/699a, 701, 702, 14/810-811).

^M Przykładowo przytoczę jako analogię bransolety ze Swojkowa i Samborowie na Śląsku (Z. Wożniak 1070, tabL III 7, XV3TI 1).

37 Z tego powodu nie uwzględniam gładkiej, zamkniętej, bransolety prostego typu z terenu Majkopu (J. Rosen-Przeworska 1946-1947, s. 276, tabl. X 12). choć Jest to forma znana w kulturze lateńskiej.

3B p_or< niżej, a takie dalsze zabytki z tego terenu zestawione przez J. Rosen--Przeworską (1946-1947, s. 276) 1 Ju. V. Kucharenkę (1959, a. 50. nr 122-124, 308, tabl. XIII 9) oraz A. K. Ambroza (1966, a. 21-22).

» Prawdopodobnie Jednak albo mylnie określono znalezione fragmenty jako resztki miecza typu (wczesno-) lateńskiego, albo ustalona wstępnie chronologia kurhanu Jest zbyt wczesna. Za tym ostatnim przypuszczeniem przemawia równie wczesne, mylne datowanie przez A. V Bodjanskiego (1962) późnolateńskiego mlecza z Verchnej TarasoykL

40 v. Zirra (1971, ryc. 23/50) wzmiankuje ponadto fragm. naczynia toczonego

ze Zvoriftea, Jud* Suceaya, które posiada cechy ceramiki typu LT B.

10 — Woźniak, wschodnie pogranicze

2010/03/01 23:15