68827 skanuj0051 (15)

266

poprzedników w tych, którzy w starożytności pisali o gospodarstwie, przede wszystkim w rzymskich autorach de re rustica, wyzyskuje on także, niejednokrotnie nie bez deformacji, różne wątki późnego antyku, jednakże jest dla Sombarta w różnych punktach nowatorem. Nowatorstwem ma być to, że ktoś możny w jego traktacie nie wstydzi się mówić o sprawach gospodarczych (Das war etwas unerhort Neu.es; s. 138). Dalej samo ujęcie dobrej gospodarki jako gospodarki, gdy dochody nie są w żadnym razie mniejsze niż rozchod}' — to pomysł mieszczańsko-kapitalistycz-ny całkowicie odwracający się od pańskich maksym życiowych (eine grundsatzliche Verwertung aller Maximen seignearalen Lebensgestaltung). Wreszcie wraz z Albertim zjawia się pojęcie oszczędzania (Die Idee des Sparens trat in die Welt!). Nie idzie o oszczędzanie przez biedaka, którego konieczność do tego zmusza, lecz o to, że oszczędny gospodarz staje się tutaj ideałem nawet bogacza! (s. 139). Ta mieszczańska etyka, w której już brzmi franklinowska zasada „czas to pieniądz”, przepojona jest, zdaniem Sombarta, ressentiment w stosunku do możnych — rys, który uzupełnia poprzednio wymienione, klasyczne rysy mieszczańskie.

Dla Webera Alberti to wielki, wszechstronny geniusz Renesansu, który w swoim traktacie o rodzinie zajmuje się prowadzeniem domu (Iiaushaltung), a nie robieniem pieniędzy (Erwerb). Jego dbałość o sławę rodziny purytanin musiałby uważać za grzeszną, podobnie jak całą jego antyczno-pogańską orientację życiową. W purytanizmie — asceza, którą M. Weber nazywa ascezą w ramach świata w odróżnieniu cd ascezy świętych, tu — zupełny jej brak. Tam — brak zrozumienia dla świata literatury i sztuki, tu •— te sprawy na pierwszym miejscu. Purytanin ze swoją religijną motywacją i bogactwem w charakterze premii a Alberti — to dwa różne światy¹.

O jednym jeszcze obrazie Albertiego wspomnieć tu wypada. Prace tego autora, w których narzeka na nieżyczliwy stosunek jego środowiska do zainteresowań sztuką i nauką i sławi ponad wszystko artyzm i geniuszy, skłaniają prawdopodobnie M. Bearcl,

287

fe • fZ.

autorkę Historii człowieka interesu, do włączenia Albertiego wraz z Boccacciem do tych pisarzy Odrodzenia, którzy buntowali się przeciw kapitalizmowi. Pamiętamy, że Alberti studiował wbrew rodzinie, która najwidoczniej rada by była widzieć go w bankowości czy handlu. Podobnie Boccaccio, syn agenta firmy bankowej Bardich, nie chciał iść śladami ojca; zostawił przy tym w Dekameronie satyrę na bankierów i żałował jakoby każdej chwili, którą zmarnował na interesy. Obaj ci pisarze to dla naszej autorki renesansowi renegaci kapitalizmu, których porównywać należy z Ruskinem i Morrisem².

Pośród tych różnych wizji Albertiego postarajmy się zarysować taki obraz tego autora, jaki się on nam przedstawia na podstawie znanych nam tekstów.

W pierwszej księdze Polityki Arystotelesa znajdujemy ciekawe odróżnienie sztuki zaspokajania potrzeb własnych i rodziny, sztuki, którą Arystoteles nazywa oikonomia, od sztuki bogacenia się (he ktetike tschne albo he chremalistike techne). Oikonomia zużytkowuje środki zgromadzone przy pomocy sztuki bogacenia się, ale jest czymś od niej różnym³.

Natura — pisze Arystoteles — wszystkim istotom zapewniła pewne sposoby zdobycia sobie utrzymania, tak jak zapewniła mleko niemowlętom. Ludzie żyją czasem z polowania, kiedy indziej z połowu czy z wojny. Większość żyje z uprawy roli. Wszystkie te sposoby zdobywania sobie środków do życia są sposobami naturalnymi łącznie z wojną, która jest sprawiedliwa, gdy skierowana przeciw ludziom zrodzonym do słuchania i odmawiającym posłuchu. Te naturalne sposoby zaspokajania potrzeb należą do oikonomii, która w swoim zdobywaniu ma granice.

Ale istnieje inna sztuka zdobywania, która już jest sztuką bogacenia się i idzie w nieskończoność. Każdą rzeczą można posługiwać się dwojako, tak jak człowiek posługuje się butami. Można włożyć je na nogi albo wymienić. Wymiana z natury nie należy do sztuki bogacenia się, ponieważ początkowo ludzie wy-

1

M. W e b e r: Die protestantische Ethik und der Geist des Kapita-lismus. [W:] Gesammelte Aufsatze zur Religionssoziologie. T. 1. Tiibingen 1920, s. 38—41.

2

   M. B e a r d: A History of the Business Mcm. New York 1938 The Macm. Co., s. 185.

3

   Marks w Kapitale powołuje się na to rozróżnienie na s. 161 polskiego przekładu. Warszawa 1951.