69106 P1080048

istotne powody dla wystawienia nagrobka Przemysłowi II ^ mieć panujący wówczas w Polsce Wacław II Czeski, ożeniony z córką Przemysła i Rychezy Ryksą Elżbietą. W latach 1306.

1309 fundacji takiej mógł też dokonać Henryk Głogowski, ktfty i swoje panowanie w Wielkopolsce zawdzięczał układowi sukcesyjnemu z Przemysłem II. Opanowujący w końcu Wielkopolską Władysław Łokietek nie miał natomiast żadnych powodów, by wystawiać Przemysłowi pomnik nagrobny. Rozpoczęcie budowy nowego korpusu nawowego, oznaczało konieczność usunięcia nagrobków lub płyt nagrobnych w nawie głównej. Imagtnes, o których pisał Janko z Czarnkowa, traktować by trzeba albo jako przeniesione z nawy pierwotne zapewne płyty nagrobne, albo też jako wizerunki wprowadzone do wnętrza o drugorzędnym znaczeniu wobec zajęcia uprzywilejowanego miejsca pośrodku nawy przez nagrobek Bolesława Chrobrego. Przebudowa katedry jest dobrym pretekstem do takich działań. Długa cezura czasowa w funkcjonowaniu ważnej części kościoła umożliwia porządkowanie tradycji historycznej — usunięcie tego, co już nieaktualne lub niewygodne, a wprowadzenie wątków czy postaci nabierających nowej aktualności.

Zofia Białłowicz-Krygierowa słusznie zwróciła uwagę, że kaplica, w której znajdowały się imagines Przemysła i Rychezy, nie mogła być pozostałością z XIII wieku. Powstać mogła najwcześniej w trakcie budowy korpusu nawowego. To z kolei skłania do przypuszczenia, że owe wizerunki Przemysła i Rychezy mogły powstać w trakcie przebudowy korpusu nawowego w XIV wieku jako część całościowego programu gotyckiej katedry. W takim programie eksponowano przede wszystkim pamięć o Bolesławie Chrobrym, postać Przemysła II przesunięta została na drugi plan. Taka konkluzja jest właściwa zarówno dla wersji przeniesienia wcześniej powstałych wizerunków Przemysła i Rychezy z miejsca w pobliżu ich grobów, jak i dla wersji nowej fundacji po połowie XIV wieku.

Dlaczego pamięć o Przemyśle II mogła być traktowana w Poznaniu jako w jakimś sensie niewygodna? Po długiej prze-

rwie to właśnie on ukoronowany został w Gnieźnie na króla Polski. Prawda, że było to królestwo mocno okrojone, ograniczone do Wielkopolski i Pomorza. Historycy dostatecznie uwypuklili znaczenie aktu odnowienia koronacji w procesie jednoczenia królestwa polskiego. Pogląd jednak historyków współczesnych na rolą Przemysła II w odbudowie królestwa polskiego nie jest zgodny z poglądami ludzi XIV wieku. Po tragicznej śmierci króla Przemysła II następna koronacja odbyła się w Gnieźnie w roku 1300, a na króla Polski pomazany został czeski władca Wacław II. Z kolei na prawo do korony polskiej na zasadzie sukcesji po Przemyśle II, którego córka Ryksa Elżbieta wyszła za Wacława II, powoływali się także Luksemburgowie. Nie były to roszczenia całkiem bezpodstawne, stanowiły bowiem istotną przeszkodę w staraniach Łokietka o koroną. Te właśnie roszczenia Luksemburgów, zdaniem Gerarda Labudy, doprowadziły ostatecznie do przeprowadzenia koronacji Władysława Łokietka w Krakowie a nie w Gnieźnie. To za przyczyną kurii papieskiej, która Łokietkowi prawa do korony nie odmawiała, ale też i przyznawała rację Luksemburgom, koronacja z 1320 roku odbyła się w Krakowie. Zmiana miejsca, jak się okazało trwała, miała nie uszczuplać roszczeń Luksemburgów, ale też i spowodowała, że w opinii międzynarodowej, a może głównie w propagandzie Luksemburgów, królestwo Łokietka, apóźniej także i Kazimierza Wielkiego określane było jako królestwo krakowskie, a nie ogólnopolskie. Dopiero wyrzeczenie się przez Kazimierza Wielkiego praw do zwierzchności nad zhołdo-wanym już w większości przez władców czeskich Śląskiem, spowodowało ze strony Jana Luksemburskiego i jego syna Karola, późniejszego cesarza, rezygnację z roszczeń do korony polskiej. Nastąpiło to na mocy układu w Wyszehradzie z roku 1335. Cena za tę rezygnację była wysoka. Nic więc dziwnego, że korzystając z przebudowy korpusu katedry poznańskiej dokonano istotnej korekty jej programu poprzez przesunięcie z nawy głównej do pośledniej kaplicy wizerunków upamiętniających króla Przemysła II i wprowadzenie na to miejsce nagrobka Bolesława Chrobrego, albo też ufundowanie w tej kaplicy nowych imagines.

107