69143 Image 24

wrażenie nierównego tempa biegu czasu, który w obrazie przeszłości pulsuje wraz ze zdarzeniami”.

Historyk musi także zdawać sobie sprawę ze zmieniającej się wraz z upływem czasu miary i oceny odległości rozciągającej się pomiędzy dwoma punktami w miejscach, gdzie zaszły określone zdarzenia lub fakty, zaistniałe w czasie pokonywania tej odległości. Zwrócił na to uwagę między innymi W. Kula, który pisze: „Jeśli mamy zrozumieć przestrzenny aspekt istniejących i zmieniających się w toku dziejów współzależności między ludźmi i grupami ludzkimi - nie możemy poprzestać na obliczaniu kilometrażu według dzisiejszej mapy. Zadanie jest o wiele bardziej złożone. Istotnie odległość z Warszawy do Paryża we wczesnym średniowieczu trzeba było pokonywać (powozem, dyliżansem) w ciągu kilku dni, dzisiaj : wystarczy kilka godzin. Wówczas przebycie odległości do miasta oddało- , nego o kilkanaście kilometrów równało się, np. dla kupca który wiózł towar, z przygotowaniami do dużej wyprawy". Rozwój i usprawnienie łączności i komunikacji przyczyniły się do skurczenia odległości, a tym samym do odczucia przyśpieszenia upływu czasu.

Omawiając aspekty czasu i przestrzeni zwrócić należy uwagę także na konieczność określenia granic chronologicznych taktu, czyli wyznaczników czasowych określających, kiedy się fakt zaczął i kiedy zakończył. Dotyczy to oczywiście faktów złożonych, które trwają dłużej, np. strajk, rewolucja, wojna. Jak się okazuje nie jest to sprawa łatwa, bowiem fakty złożone, trwające dłużej ulegają stałym transformacjom, które je przekształcają. Jako przykład może posłużyć trwanie feudalizmu, kapitalizmu, Oświecenia, II wojny światowej, możemy zapytać od kiedy zaczęły się te fakty (zdarzenia) i kiedy się zakończyły i czy w jakimś przedziale | czasu nie powstał nowy fakt będący skutkiem poprzedniego? Na przykład wystąpienie okresu przejściowego między okresem niewolnictwa a fcuda-lizmem lub feudalizmem i kapitalizmem itd. Wyznaczenie ścisłych granic / dla tych faktów jest nic tylko trudne ale wręcz niemożliwe. Nic odnosi się to oczywiście do wszystkich faktów, nawet bardzo złożonych, kiedy gra- ; nice faktu są uchwytne, czyli dadzą się oznaczyć, np. panowanie władcy zakończane zwykle' śmiercią, posiedzenie sejmu, istnienie określonego rządu itd.

4. Ustalenie faktów historycznych

W pracy badawczej historyka droga prowadząca do ustalenia faktów jest długa i dość skomplikowana. Z grubsza biorąc dzieli się ona na

dwa etapy. Pierwszy etap rozpoczyna się od obserwacji (badania) źródeł, czyli zabytków przeszłości pisemnych i materialnych. Dokonuje się wówczas oceny krytycznej zewnętrznej i wewnętrznej, czyli przeprowadza się procedurę badania autentyczności źródła i wiarygodności zawartych w nim informacji. (Będziemy o tym mówić szczegółowo w następnym rozdziale.) Drugi etap, nazywany etapem ustalania faktów-, poświęca się procesowi odczytywania (dekodowania) i wydobywania zawartych w źródle informacji oraz ocenie ich wartości. Na tej postawie ustala się owe cegiełki, czyli fakty historyczne niezbędne do odtworzenia procesu dziejowego. Jak już wspominaliśmy, w czasie tego procesu badawczego następuje przekształcenie autentycznych, wiarygodnych i obiektywnych informacji zawartych w źródłach faktów historycznych w twierdzenia o tych faktach lub inaczej w- fakty bistoriograllczne stanowiące cząstki, za pomocą których tworzy się rekonstrukcję badanej rzeczywistości. Historyk wi-nicn umieć z wydobytych informacji źródłowych i posiadanej wiedzy poznżródłowej zbudować twierdzenie o fakcie. Ważną rzeczą jest ustalenie czy odczytane w źródłach informacje właściwie oświetlają badany przez nas odcinek życia społecznego.' Określony laki źródłowy sprowadzamy .na płaszczyznę procesu dziejowego (np. gospodarczą, społeczną, polityczną, ideologiczną itp.) badamy, jaką odgrywa rolę zarówno w niej, jak i w pozostałych, odcinkach życia. Dochodzimy w ten sposób do jego znaczenia,)a także ustalenia przyczyn i skutków, jakie wiążą się z danym faktem w stosunku do całokształtu życia społecznego.

Zamiana ^informacji źródłowych jna (twierdzenia o faktach (przekształcenie faktu historycznego w fakt historiograficzny) odbywa się łatwiej, kiedy w grę wchodzą wydobyte ze źródła fakty proste mówiące o nich bezpośrednio. Na przykład z prostego zapisu w księdze metrykalnej

pod określoną datą konstruujemy zdanie: X urodził się .....dnia

.....miesiąca .....roku. Jeśli jednak mamy do czynienia z. faktem złożonym

operacja przejścia z faktu historycznego na fakt faktograficzny (twierdzenie o faktach) jest bardziej skomplikowana.

Nauka historyczna wypracowała wiele metod do ustalania faktów, pod pojęciem metody rozumiemy zasady i sposoby badań w celu poznania obiektywnej rzeczywistości. Metody to inaczej narzędzia pracy, za pomocą których historyk bada źródła, ustala zawarte w nich fakty historyczne, przetwarza te fakty w fakty historiograficz.ne i przy ich pomocy dokonuje rekonstrukcji procesu dziejowego. Na pierwszym miejscu należy wymienić dwie podstawowe metody, jakimi historyk się posługuje w badaniach, tj. metodę indukcyjna i metodę dedukcyjną, następne to: metoda lilolo-

71